فرش ایران
| فرش ایران | |
|---|---|
 نقشه فرش ایران. با کلیک روی هر استان مرورگر قالی مناسب را بارگیری می‌کند. از مکان‌نما برای مشخص شدن نام قالی مناطق استفاده کنید. نقشه فرش ایران دارای حق تکثیر WikiRug.org است و حقوق ویکی‌فرش محفوظ است.©Wiki Rug 2020 | |
 جدول طرح فرش. با کلیک روی هر تصویر مرورگر طرح مناسب را بارگیری می‌کند. از مکان‌نما برای مشخص شدن نام طرح فرش استفاده کنید. جدول طرح فرش توسط نیلوفر علیپور و مریم قنبری عدیوی ایجاد شده است. جدول طرح فرش دارای حق تکثیر WikiRug.org است و حقوق ویکی‌فرش محفوظ است.©Wiki Rug 2020 | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | فرش ایران |
| نام (En) | Persian Carpet ,Persian Rug |
| نام(های) دیگر | قالی ایران |
| خاستگاه |
 ایران |
| رده | شهری، روستایی، عشایری |
| ویژگی‌های فنی | |
| طرح‌های رایج | آثار باستانی و ابنیه اسلامی، اسلیمی، افشان، اقتباسی، ایلی و عشایری، بته‌ای، ترکمن، تلفیقی، درختی، شاه‌عباسی، شکارگاهی، قابی، گلدانی، گل فرنگ، لچک و ترنج، ماهی درهم، محرابی، محرمات، واگیره‌ای، هندسی |
| رنگ‌های رایج | لاکی، سرمه‌ای، آبی، سبز، زرد، مشکی، کرم، قهوه‌ای |
| شیوه رنگرزی | طبیعی، شیمیایی |
| جنس پرز | پشم |
| جنس تار و پود | پنبه، ابریشم |
| شیوه بافت | ترکی‌باف، فارسی باف |
| نوع گره | متقارن (ترکی)، نامتقارن |
فرش ایران یا قالی ایران از فرش‌های شرقی است که در کشور ایران بافته می‌شود. ایران از شمال‌غرب با ارمنستان و آذربایجان، از شمال با دریای خزر، از شمال‌شرق با ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان، از جنوب با خلیج‌فارس و دریای عمان و در غرب با عراق و ترکیه هم‌مرز است. مراکز مهم تولید قالی در ایران شامل همدان، اراک، کرمان، اصفهان و تبریز است.
تاریخچه
از زمان جنگ یونانیان با ایران، غربی‌ها به این کشور «پرشیا» یا تغییر یافته آن را به زبان خود می‌نامیدند. در سال ۱۳۱۳ (۱۹۳۴میلادی) رضا خان پهلوی از دیپلمات‌های غربی درخواست نمود که از آن به بعداز این کشور در مکاتبات خود به نام ایران یاد کنند و در حال حاضر این نام به‌عنوان یک اصطلاح ژئوپولوتیک به کار برده می‌شود درعین‌حال، از کلمه «پرشیا» در متون تاریخی و فرهنگی استفاده می‌شود.
قالی‌های ایران از نظر شرایط اجتماعی و اقتصادی تولیدکنندگان به قالی‌های درباری، کارگاهی یا تجاری، روستایی و عشایری تقسیم می‌شوند. تمامی این چهار دسته فرش در ایران تولید می‌شود.
قدیمی‌ترین فرش‌پاره‌های ایرانی که کشف شده‌اند مربوط به حدود ۲۶۰۰ سال پیش است. فرش فسطاط که در مصر پیدا شده و مربوط به قرن نهم یا دهم میلای است به ایران منتسب می‌شود. فرش‌پاره‌های قرن نهم تا دهم میلادی که یکی از آن‌ها در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود به ایران منتسب است. یک زیلوی ایرانی که دارای تاریخ معادل ۷۸۳ هجری است و نمونه قدیمی‌تر از آن نیز وجود دارد که در سن‌پترزبورگ نگهداری می‌شوند و مربوط به قرن هفتم (سیزدهم میلادی) است.
اگرچه اولین قالی‌های ایران احتمالا از نوع هشایری بودند، ولی قدیمی‌ترین نمونه سالم باقیمانده درحال‌حاضر از نوع درباری است. قالی‌های درباری با طرح‌های پیچیده و دقیق و بافت استادانه آن‌ها قابل شناسایی هستند. قالی‌های درباری در دوران صفویه از سال ۷۸۹ تا ۱۱۰۰ (۱۵۰۰ تا ۱۷۲۳ میلادی) بافته می‌شدند. در تولیدات بشری احتمالا اینها گران‌بهارترین فرش‌هایی هستند که بافته شده‌اند. طرح‌های دارای ظرافت و دقت بسیار زیاد و به صورت گردان در فرش‌های نقش گلدانی به کار رفته‌اند. نخ‌های گلابتون از جنس ابریشم و طلا و نقره در فرش‌های پولونزی استفاده شده است. نقوش ترنج‌دار (که احتمالا از نقش جلد کتاب‌ها گرفته شده‌اند) در این دوران توسعه یافت.
قالی‌های عشایری بیشتر از سایر انواع قالی برای مصرف خانوادگی تولید می‌شوند و کمتر برای تجارت عرضه می‌شوند. اغلب، این فرش‌ها روی دار افقی بافته می‌شوند و تمام پشم هستند. نقوش عموما از سنت‌های قدیمی گرفته شده و یا ان دسته از نقوش شهری و روستایی هستند که تغییر ماهیت یافته و خلاصه شده‌اند. عشایر عمده تولیدکننده قالی عبارت‌اند از: قبایل افشار، بختیاری، بلوچ، ایلات خمسه، لر، شاهسون و قشقایی.
فرش‌های روستایی معمولا برای فروش تولید می‌شوند و تحت تاثیر نیاز بازار از نظر اندازه، رنگ و طرح هستند. فرش‌های روستایی برخی اوقات توسط عشایر اسکان یافته بافته می‌شوند و نقوش عشایری در بافته‌های آن‌ها مشهود است. این فرش‌ها معمولا روی دار عمودی بافته می‌شوند و تاروپود آن‌ها از پشم یا پنبه است. بسیاری از بافته‌های روستایی ایران در ارجاعات انتهای این مدخل آورده شده است.
قالی‌های کارگاهی یا شهری به منظور تجارت بافته می‌شوند و از روی نقشه تولید می‌شوند. این فرش‌ها اگر از روی یک نقشه بافته شوند تقریبا دارای طرح یکسان و مشابهی هستند. این فرش‌ها ممکن است دارای بالاترین استانداردهای طراحی و بافت باشند و یا در مقابل دارای کمترین کیفیت تجاری باشند. در اواخر قرن سیزدهم (نوزدهم میلادی) افزایش شدید قالی کارگاهی ایران اتفاق افتاد. قالی‌های بافته شده توسط پتاگ یا شرکت زیگلر نمونه‌هایی از تولیدات کارگاهی فرش ایران هستند. دو جنگ جهانی به طور موقت کار قالی‌بافی در ایران را تحت‌الشعاع قرار داد. در سال ۱۳۱۴ (۱۹۳۶ میلادی) شرکت سهامی فرش ایران تحت نظارت دولت ایجاد شد. هدف آن ارتقای کیفیت فرش و همچنین عمل کردن به عنوان ضامن و ناظر وامی که به تعاونی‌های قالی‌بافی روستایی داده می‌شد بود. این شرکت پشم شسته شده و رنگرزی شده برای بافندگان فراهم می‌کرد و فرش آن‌ها را خریداری و بازاریابی می‌کرد. در دهه ۱۳۵۰ (۱۹۷۰ میلادی) این شرکت حدود ۳ درصد تولید فرش ایران را در اختیار داشت.[۱]
مواد اولیه
تار، پود و پرز
قالی‌های ایرانی با تار و پود و پرز پنبه، پشم و ابریشم بافته می‌شوند.
ویژگی بافت و ساختار
طرح
قالی‌های مناطق طرح‌های مختلفی دارند که بر اساس طبقه‌بندی شرکت سهامی فرش ایران کلیه طرح‌های فرش ایران به ۱۹ گروه اصلی طبقه‌بندی و هر یک نیز به چند شاخه کوچک‌تر تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: آثار باستانی و ابنیه اسلامی، شاه‌عباسی، اسلیمی، اقتباسی، افشان، واگیره‌ای (بندی)، بته‌ای (بته جقه)، درختی، ترکمن، شکارگاهی، گل فرنگ، قابی (خشتی)، گلدانی، ماهی درهم، محرابی، محرمات، هندسی، ایلی و عشایری، تلفیقی.
ویژگی‌های بافت
فرش‌های ایران با گره‌های متقارن (ترکی) و نامتقارن (فارسی) بافته می‌شوند.
مطالعه بیشتر
فرش‌های ایران
طرح‌های فرش‌های ایران
مواد اولیه فرش
انواع گره فرش
پانویس
- ↑ بصام، ۱۳۹۲
منابع
- بصام، سید جلال‌الدین. ۱۳۹۲. فرهنگ فرش دست‌باف. تهران: بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران.
