|
|
| (۳۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) |
| سطر ۸: |
سطر ۸: |
| | | | |
| | |نام= قالی بیجار | | |نام= قالی بیجار |
| − | |نام انگلیسی = Bidjar Rug | + | |نام انگلیسی = Bidjar Rug/Bijar Rug |
| | |نام‌های دیگر= فرش بیجار (قالی گروس، قالی آهنی) | | |نام‌های دیگر= فرش بیجار (قالی گروس، قالی آهنی) |
| | | | |
| | |خاستگاه = <!--کشور: استان: شهر--> {{پرچم|ایران}}: کردستان | | |خاستگاه = <!--کشور: استان: شهر--> {{پرچم|ایران}}: کردستان |
| − | |رده = <!--شهری/ روستایی/ عشایری--> [[روستایی]]، [[شهری]] | + | |رده = <!--شهری/ روستایی/ عشایری--> روستایی، شهری |
| | |نمونه برجسته = <!--نمونه خاص در موزه یا مجموعه شخصی--> | | |نمونه برجسته = <!--نمونه خاص در موزه یا مجموعه شخصی--> |
| | |طراحان نامدار = | | |طراحان نامدار = |
| سطر ۱۹: |
سطر ۱۹: |
| | <!--ویژگی‌های فنی قالی--> | | <!--ویژگی‌های فنی قالی--> |
| | | | |
| − | |طرح‌های رایج = [[لچک و ترنج]]، [[واگیره‌ای]]، [[شکارگاهی]]، [[محرابی]] و [[گلدانی]] | + | |طرح‌های رایج = [[لچک و ترنج]]، [[واگیره‌ای]]، [[شکارگاهی]]، [[محرابی]]، [[گلدانی]] |
| − | |نقش‌ها و نقش‌مایه‌های رایج = ماهی، اسلیمی دهن‌اژدری | + | |طرح‌های بومی رایج = |
| − | |اندازه‌های رایج = [[پشتی]]، [[ذرع‌ونیم]]، [[دوذرعی]]، [[شش متری]]، [[نه متری]] | + | |نقش‌ها و نقش‌مایه‌های رایج = |
| | + | |اندازه‌های رایج = پشتی، ذرع و نیم، دو ذرعی، شش متری، نه متری |
| | |رنگ‌های رایج = طلایی، بژ، صورتی (چهره‌ای)، پوست پیازی، سفید، حنایی، سبز، سرمه‌ای، عاجی و قرمز | | |رنگ‌های رایج = طلایی، بژ، صورتی (چهره‌ای)، پوست پیازی، سفید، حنایی، سبز، سرمه‌ای، عاجی و قرمز |
| − | |شیوه رنگرزی = [[رنگرزی طبیعی|طبیعی]]، [[رنگرزی شیمیایی|شیمیایی]] | + | |شیوه رنگرزی = طبیعی، شیمیایی |
| − | |جنس پرز = [[پشم]]، گاهی [[ابریشم]] | + | |جنس پرز = [[پشم]]، [[ابریشم]] |
| | |جنس تار و پود = [[پنبه]] | | |جنس تار و پود = [[پنبه]] |
| − | |شیوه بافت = [[ترکی‌باف]] | + | |شیوه بافت = آذری‌باف (ترکی‌باف) |
| − | |نوع گره = [[متقارن]] (ترکی)، [[نامتقارن]] (فارسی) | + | |نوع گره = [[گره متقارن|متقارن]] (ترکی)، [[گره نامتقارن|نامتقارن]] (فارسی) |
| − | |رج‌شمار = ۲۵-۶۰ رج (در ۷ سانت) | + | |رج‌شمار = ۲۵-۶۰ رج (در ۷ سانت-نوع آذری) |
| | | | |
| | |توضیح افزوده = | | |توضیح افزوده = |
| | }} | | }} |
| − | قالی بیجار یا فرش بیجار از فرش‌های سبک روستایی و شهری است که در منطقه بیجار واقع در استان کردستان در غرب ایران بافته می‌شود. در این قالی از گره متقارن و نامتقارن با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی و ابریشمی استفاده شده است. لچک و ترنج، واگیره‌ای، شکارگاهی، محرابی و گلدانی از طرح‌های رایج و لاکی، سرمه‌ای، سبز، آبی، زرد و بژ از رنگ‌های رایج قالی بیجار است. | + | '''قالی بیجار''' یا '''فرش بیجار''' از فرش‌های سبک روستایی و شهری است که در منطقه بیجار واقع در استان کردستان در غرب ایران بافته می‌شود. در این قالی از گره متقارن و نامتقارن با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی و ابریشمی استفاده شده است. لچک و ترنج، واگیره‌ای، شکارگاهی، محرابی و گلدانی از طرح‌های رایج و طلایی، بژ، صورتی (چهره‌ای)، پوست پیازی، سفید، حنایی، سبز، سرمه‌ای، عاجی و قرمز از رنگ‌های رایج قالی بیجار است. |
| − | ==تاریخچه== | + | ==پیوست‌های مدخل قالی بیجار== |
| − | ==مواد اولیه== | + | * [[قالی بیجار/معرفی فرش مناطق ایران]] |
| − | ===تار، پود و پرز===
| + | ==نگارخانه== |
| − | قالی‌های کهن بیجار به‌طورکامل از [[پشم]] بافته می‌شد (تار، پود، پرز) به ویژه که از پشم نژاد گوسفندان همان منطقه استفاده می‌شد که از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است. در این میان گاه پود دوم از جنس [[پنبه]] نیز استفاده می‌شد. امروزه برای تاروپود از پنبه استفاده می‌شود. [[ابریشم]] چه در قالی قدیم بیجار و چه در نمونه‌های جدید به ندرت مورد استفاده بوده است.
| + | <gallery> |
| | + | پرونده:Bijar Carpet 1-sothebys-WikiRug.jpg|بی‌قاب|قالی بیجار، ۱۹۰۰ |
| | + | پرونده:Bijar Carpet 2-sothebys-WikiRug.jpg|بی‌قاب|قالی بیجار، قرن ۲۰ |
| | + | پرونده:Bijar Carpet 3-sothebys-WikiRug.jpg|بی‌قاب|قالی بیجار، ۱۸۸۰ |
| | + | پرونده:Bijar Carpet 4-sothebys-WikiRug.jpg|بی‌قاب|قالی بیجار، قرن ۱۹ |
| | + | </gallery> |
| | | | |
| − | ==ویژگی بافت و ساختار==
| |
| − | ===رنگ و رنگرزی===
| |
| − | یکی از مشخصه‌های قالی بیجار رنگ‌ها و تباین بین آن‌ها است که زیبایی این قالی‌ها را دو چندان می‌کند. در قالی‌های بیجار رنگ‌های روشن (شاد) نظیر طلایی، بژ، صورتی (چهره‌ای)، پوست پیازی، سفید، حنایی و انواع سبزها در زمینه سرمه‌ای، عاجی و قرمز مورد علاقه بافندگان است. امروزه شمار رنگ‌ها بیش از ۲۷ فام نیست و البته برخی از رنگ‌ها نظیر طلایی و انواع سبز به فراموشی سپرده شده است و انواع قرمز و صورتی به شدت رواج یافته است.<br>
| |
| − | در رنگرزی، هم شیوه رنگرزی گیاهی و هم شیمیایی رواج دارد. در شیوه رنگرزی گیاهی استفاده از روناس، اسپرک، برگ مو، گَندَل، جاشیر، پوست انار و پوست گرد رایج است.
| |
| − |
| |
| − | ===نقش، نقش‌مایه و طرح===
| |
| − | مهمترین طرح‌های قالی عبارتند از: [[لچک و ترنج]] (در انواع ترنج دار، بدون ترنج و شیوه مشهور کف ساده)، [[واگیره‌ای]](به‌خصوص نوع مشهور و قدیمی میناخانی)، [[شکارگاهی|شکارگاه]]، [[محرابی]] و [[گلدانی]](به‌ویژه نوع مشهور به ظل السلطانی).<br>
| |
| − | همچنین، مهمترین نقش‌مایه‌های قالی بیجار عبارتند از: [[اسلیمی]] (به‌ویژه نوع مشهور آن به نام اسلیمی دهان اژدر) گل سُرخ وانواع گل‌فرنگ، گل‌های [[شاه‌عباسی]]، [[ماهی درهم|هراتی]]، به‌ویژه نوع مشهورتر و متداول‌تر آن به نام ماهی هراتی) [[بته‌ای|بته]]، [[درختی|درخت]] به‌ویژه نوع بید مجنون و همچنین گلبوته در انواع مختلف.<br>
| |
| − | صرف‌نظر از اسامی نام آشنای ذکر شده، در ادبیات بومی بافندگان بیجار نام‌ها و واژه‌های خاصی را برای برخی از طرح‌ها و نقوش سنتی و متداول به کار می‌برند که اگرچه ترکیبی از طرح‌ها و نقوش بومی است، اما با عناوین دیگری شناخته می‌شوند. ازجمله: نقش شیپوری (یا گل شیپوری) که از مشهورترین و متداول‌ترین نقوش در قالی‌های قدیم بیجار بوده است. همچنین طرح گل وکیلی که از طرح‌های مشترک بافندگان بیجار و سنندج است و الگوی اصلی آن بر مبنای طرح‌های واگیره‌ای است که یک نقش‌مایه در زمینه قالی به‌صورت تکرار شونده قرار می گیرد. همچنین طرح سمنبَرخانم که گویا مبتکر آن زنی به نام سَمَنبَر بوده است، اما اُلگوی اصلی این طرح همان لچک ترنج است. طرح مشهور و زیبای مستوفی نیز یک نام‌گذاری بومی توسط بافندگان بیجاری است که مبنای آن همان طرح واگیره‌ای است که در آن بند اسلیمی که اغلب گل و برگ‌هایی آن را فراگرفته‌اند به نحوی که حاصل ابتکار بافندگان بیجاری است به‌صورت تکرار شونده در زمینه قالی قرار می‌گیرد و در هیچ‌یک از مناطق دیگر ایران به جز ساروق و فراهان در استان مرکزی، نمی‌توان مشابه آن را دید. از دیگر اسامی اینچنین می توان به طرح سرداری اشاره نمود که بی‌شباهت به قالی‌های مشهورِ پولونز صفوی نیست که در آن نقش اسلیمِ دهن اژدر به‌صورت افقی تکرار می شود.<br>
| |
| − | نکته مهم در بررسی نقشه‌های قالی بیجار آن است که بافندگان قدیم این شهر و روستاهای اطراف آن، برای بافتن هر طرح از یک قطعه قالی بافته شده کوچک که اغلب مساحت آن کمتر از یک مترمربع بود استفاده می‌کردند که در میان بافندگان ایران به اسامی مختلفی نظیر اُرنَک، دستور یا فقیره مشهور بوده است. هر اُرنَک حاوی چندین نقش واَشکال مختلف بود که بافنده با کنارهم قراردادن آن‌ها درافکار خود، یک تصویر ذهنی از طرح مورد نظر و نقش مایه‌های دلخواهش آن را تجسم می‌نمود و انواع مختلفی از طرح‌های مورد نظر خود را متصور می‌شد. در نهایت، با انتخاب یکی از طرح‌های تجسم شده، اقدام به بافت قالی مورد نظر با ابعاد دلخواه می نمود.انجام می گرفت، مبادرت به بافتن یک طرح با نقوش دلخواه می‌کردند. در حال حاضر این شیوه از قالی‌بافی در میان بافندگان بیجار به فراموشی سپرده شده است و بافندگان از نقشه‌هایی که توسط طراحان بر روی کاغذ طراحی می شود استفاده می کنند. اُرنک‌های قدیمی هم‌اکنون به عنوان یادگارانی ارزشمند از سنّت بافندگی قدیم بیجار از ارزش‌های بالای هنری برخوردارند و برخی از علاقه‌مندان نسبت به جمع‌آوری و نگه‌داری آن‌ها به صورت مجموعه( کلکسیون) اقدام می‌کنند.
| |
| − | پژوهشگران و متخصصان احتمال می‌دهند خاستگاه طرح‌های ميناخانی و بيد مجنون که در برخی دیگر از قالی‌های ایران بافته می‌شوند بيجار بوده باشد. همچنین معتقدند طرح قالی‌های سده نوزدهم میلادی بيجار، بيشتر از طرح‌های گلدانی و واگیره‌ای و نقوش شاه‌عباسی سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی مناطق مرکزی ایران تاثیر پذيرفته است. برخی نیز طرح مشهور به خرچنگ بيجار را با نمونه‌های قفقازی اين طرح، منتسب به سده هیجدهم میلادی مقايسه می‌نمایند. به عقیده برخی از فرش پژوهان، طرح لچک و ترنج بيجار که همراه است با اسليمی، نخستین قالی‌های ترنجدار اوشاك (واقع در مركز آناتولی) را یادآوری می‌كند.<br>
| |
| − | دونالد ويلبر، فرش‌شناس برجسته انگلیسی، طرح‌های قالی بيجار را در پنج دسته طبقه‌بندی می‌کند:
| |
| − | # قالی‌های طرح بيجار(گروس) كه برخی اوقات به نام طرح آذرخش خوانده می‌شوند.
| |
| − | # قالی با نقوش ماهی درهم(هراتی)، بته، مينا خانی، گل سرخ، گل مستوفی و سرداری که به دو نوع شهری و روستايی‌باف تقسيم می‌شوند.
| |
| − | # قاليچه‌های تصويری
| |
| − | # واگيره‌ها
| |
| − | # گليم‌ها. (طرح‌های برگرفته از گلیم‌ها)
| |
| − | باید به این نکته اشاره نماییم که قالی قدیم بیجار در هر سه گروه شهری‌باف، روستایی‌باف و عشایری‌باف بافته می‌شد، اما به دلیل دگرگونی در روش زندگی، امروزه نمونه‌های عشایری‌باف آن وجود ندارد.
| |
| − |
| |
| − | ===ویژگی‌های بافت===
| |
| − | در بیجار برای بافت قالی از گره [[متقارن]] استفاده می شود که در نمونه‌های قدیمی در هر دسی‌مترمربع بین ۴۵۰ تا ۸۰۰ گره و در نمونه‌های جدید این تعداد از ۱۷۰۰ آغاز و در برخی قالیچه‌ها تا ۵۰۰۰ گره نیز دیده می‌شود.<br>
| |
| − | ((چله‌کشی در قالی‌های کهن بيجار به شیوه معروف به فارسی صورت می گرفت و به همین دلیل بافت قالی با طول زياد امكان‌پذیر می‌شد اما امروزه شیوه چله‌کشی در این منطقه به روش آذری و بر روی دار انجام می‌شود.)) شیوه پودگذاری بیجار یکتا و منحصر است زیرا در سنت پیشین این منطقه استفاده از سه پود مرسوم بوده است. به این صورت که پود دوم نازک، اما پود‌های اول و سوم ضخیم بودند. در حال حاظر این شیوه به فراموشی سپرده شده است و استفاده از دو پود رایج است. شیوه نواختن یا ضربه زدن بر روی پود‌ها است در بیجار نیز بسیار متفاوت از سایر مناطق بافندگی ایران است. دلیل این تفاوت شدت و دفعات ضربه زدن به پودهاست که باعث فشردگی و تراکم بالای الیاف پشم می‌گردد. همان عاملی که باعث گردیده قالی بیجار به قالی آهنی شهرت یابد.<br>
| |
| − | اندازه‌های قالی‌های بافته شده در این منطقه پیرو سنتی است که در دیگر نقاط کشور ایران نیز وجود دارد. این ابعاد بسیار متعدد و از ابعاد بسیار کوچک (۶۰×۹۰ سانتی متر) تا ابعاد بسیار بزرگ نظیر ۲۰ تا ۳۰ مترمربع رایج بوده و است. این ابعاد در برخی موارد تا بیش از ۵۰ مترمربع نیز بوده است. بافت کناره نیز بصورت معدود رواج داشته و دارد.
| |
| − |
| |
| − | ==پانویس==
| |
| − | {{پانویس|2|اندازه=ریز|30em}}
| |
| − | ==منابع==
| |
| − | # اشنبرنر، اریک. ۱۳۷۴. ''قالی‌ها و قالیچههای ایران''، ج۲. مترجمان: مهشید تولائی و محمدرضا نصیری. تهران: فرهنگسرا.
| |
| − | # اشنبرنر، اریک. ۱۳۷۴. قالی‌ها و قالیچههای شهری و روستایی ایران. مترجمان: مهشید تولائی و محمدرضا نصیری. تهران: فرهنگسرا.
| |
| − | # الهی، محبوبه. ۱۳۸۷. هویت ماهی در فرش ایران، گلجام، ش 10، 102-135، 1387.
| |
| − | # بی‌نام. ۱۳۷۳. ''قالیچههای ن‍ف‍ی‍س موزه دف‍ی‍ن‍ه''، تهران: وزارت ف‍ره‍ن‍گ و ارش‍ارد اس‍لام‍ی، س‍ازم‍ان چ‍اپ و ان‍ت‍ش‍ارات موزه دف‍ی‍ن‍ه.
| |
| − | # تناولی، پرویز. ۱۳۶۸. ''قالیچههای تصویری ایران''، تهران: سروش.
| |
| − | # حسن‌زاده، سالار. ۱۳۸۱. طرح تحقیقاتی شناسایی ریشه‌یابی و احیا طرح‌ها و نقوش فرش دست‌باف ایران (قالی کردی ایران). تهران: مرکز ملی فرش ایران.
| |
| − | # ژوله، تورج. ۱۳۸۱. ''پژوهشی در فرش ایران''. تهران: یساولی.
| |
| − | # صوراسرافیل، شیرین. ۱۳۸۵. فرش کردی، تهران: نشر تاریخ ایران.
| |
| − | # قادری، علی‌رضا. قالی بیجار. بروشور. تهران: مرکز ملی فرش ایران، بی‌تا.
| |
| − | # مجابی، سیدعلی. ۱۳۸۰. طرح مطالعاتی جغرافیای بافت لیست‌های موضوعی. تهران: معانت آموزش و تحقیقات جهاد سازندگی.
| |
| − | # نقیب حضرتی، روشنک. ۱۳۷۵. بررسی قالی و گلیم‌بافی در بیجار. پایان‌نامه کارشناسی. تهران: دانشگاه الزهرا.
| |
| − | # هانگلدین، آرمن. ۱۳۷۵. ''قالی‌های ایرانی''. مترجم: اصغر کریمی. تهران: فرهنگسرا.
| |
| − | # پایگاه اطلاع‌رسانی شهر بیجار www.bijar.ir
| |
| − | # وبلاگ www.Iran.Bijar.blogfa.com
| |
| − | # دانشنامه شهری ایران www.citypedia.ir
| |
| − | # Eagleton, William; “An Introduction to Kurdish Rugs and Other Weavings”, London: jolly and barber ltd, 1988.
| |
| | | | |
| | + | {{فرش‌های ایران}} |
| | + | {{پاک‌کن}} |
| | + | {{طرح‌های فرش}} |
| | + | {{پاک‌کن}} |
| | {{ترتیب‌پیش‌فرض:بیجار، قالی}} | | {{ترتیب‌پیش‌فرض:بیجار، قالی}} |
| | [[رده:فرش‌های ایران]] | | [[رده:فرش‌های ایران]] |
| | [[en:Bidjar_Rug]] | | [[en:Bidjar_Rug]] |
ایران: کردستان
