قالی هرکه

نوشتهٔ عبدالحسین قاسم‌نژاد

هِرِکه از گروه قالی‌های بافته شده در کشور ترکیه است. هِرِکه شهری است در نزدیک استانبول و شهرت آن به دلیل کیفیت بالای تولیدات تمام ابریشمی‌اش است. قالی اِسمیرنا نیز نام دیگر این قالی‌ها است که پیشینه تاریخی دارد.

تاریخچه پیدایش

گفته شده است نخستین بار در سال ۱۸۴۳ میلادی به دستور سلطان عبدالمجید حاکم وقت کارگاه‌های سلطنتی بافت فرش در هِرِکِه برپا شد. او با گردآوری مهمترین پیشه‌وران قالی‌بافی در این شهر، سودای تولید قالی‌های با کیفیت بالا در قواره‌های بزرگ پارچه و نقشه‌های مشهور را داشته.

مشخصات فنی

قالی‌های هِرِکه در ابتدا دارای گره‌های نامتقارن بودند، چراکه نقشه‌های ایرانی را الگوی تولیدات خود قرار داده بودند و تلاش داشتند تا برابر با قالی‌های ایرانی تولید کنند. سپس در گذر سالیان نقشه‌هایی با ساختاری متفاوت یا گرده‌برداری شده از قالی ایرانی را عرضه کردند. تولیدات نوین هِرِکِه با گره متقارن بافته می‌شوند، با دو کیفیت در مواد اولیه. مهمترین آن‌ها تولیدات تمام ابریشمی است. این قالی‌ها که دارای تراکم ۱۰۰۰۰ گره در دسی‌متر مربع هستند به ۱۰۰×۱۰۰ مشهور شده‌اند. در واقع بر مبنای رج‌شمار ترکی‌باف ایران دارای رج‌شمار ۷۰ هستند (۷ سانتی‌متر مقیاس محاسبه است).
گونه دوم قالی هِرِکه با چله پنبه و پرز پشمی بافته می‌شود. این گروه به ۶۰×۶۰ مشهور گشته‌اند چراکه در دسی‌متر مربع تراکمی معادل ۳۶۰۰ گره دارند. در واقع بر مبنای رج‌شمار ترکی‌باف ایران دارای رج‌شمار ۴۲ هستند (۷ سانتی‌متر مقیاس محاسبه است).

کاربرد

گفته می‌شود قالی هِرِکه برای اهدای هدیه از سوی سلطان عبدالمجید به دیگران تولید می‌شده‌اند که در گذر زمان برای مصارف عموم نیز بافته شده‌اند. این قالی‌ها در ابتدا نه بر طبق سنت قالی‌بافی عثمانی و اوشاک بلکه با بهرگیری طرح‌های ایرانی و بافت قالی‌های بزرگ‌پارچه قصور سلطان و طرح‌های فرانسوی تولید شدند.

قالی اِسمیرنا

اِسمیرنا نام بندری در انگلستان است و چون قالی‌های هِرِکه از این بندر در اروپا عرضه می‌شد به این نام نیز شناخته می‌شوند. دلیل علاقه اروپاییان به قالی هِرِکه از این رو بوده که به دلیل دارا بودن رنگ‌بندی روشن قرمز و آبی با اثاثیه منازل از چوب «ماهاگونی» سازگاری داشته است.

منابع

1. بلیک، دیوید. ۱۳۹۴. اطلس قالی و فرش. مترجم نازیلا دریایی. تهران: انتشارات بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران.
2. یلماز، یاشار و دیگران. بی‌تا. «فرش‌ها و پارچه‌های ابریشمی هرکه». کاخ و پارلمان استانبول

A documentary account of the history of Hereke: court workshop to model factory (1987)#