رج‌شمار
نوشتهٔ عبدالحسین قاسم‌نژاد. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: عبدالحسین قاسم‌نژاد. ۱۳۹۷. «قالی تبریز». معرفی فرش مناطق ایران. صفحه ۱۲.یکا (واحد) سنجش ایرانی به دلیل سنت هر سامان گوناگون بوده است. در سنجشِ ظرافت قالی ایران «گره ذرعی» تنها یکای مورد استفاده بوده و هست. اما ذرع، یکای سنجش بلندا در ایران بر همان سنت چندگانه به صورت‌های گوناگون برآورد می‌شد.
تعریف
یکا (واحد) سنجش ایرانی به دلیل سنت هر سامان گوناگون بوده است. در سنجشِ ظرافت قالی ایران «گره ذرعی» تنها یکای مورد استفاده بوده و هست. اما ذرع، یکای سنجش بلندا در ایران بر همان سنت چندگانه به صورت‌های گوناگون برآورد می‌شد. «ذرع شاه» یک متر و دوازده سانتیمتر است، «ذرع مُقَصَّر» مساوی یک متر و چهار سانتیمتر است، «ذرع نیشابوری» دو برابر و نیم ذرع شاهی است، و «ذرع مکعب» سه برابر ذرع مقصّر است. گره ذرعی یک‌شانزدهم ذرع است، بدین معنا نخست ذرع به چهار وابخشیده می‌شد که «چارک» گفته می‌شود، دوباره چارک به چهار وابخشیده می‌شد، و چون ذرع شاه یکای بلندا در تبریز بوده گره ذرعی در تبریز برابر با هفت سانتیمتر امروزی است. در مقابل چون ذرع مقصر در مناطق مرکزی متداول بوده گره ذرعی این مناطق بر مبنای شش‌و‌نیم سانتیمتر امروزی برآورد می‌شوند. در هنگام داد و ستد قالی ایران منظور از «رج‌شمار»، شمار گره‌ها در گره ذرعی است و هرچه این عدد بزرگ‌تر باشد نشان از ظرافت قالی دارد. نکته دیگر؛ رج‌شمار بر مبنای پیمانی سنتی در پهنای قالی کاربرد دارد و نه درازا، چراکه در شیوه‌های مختلف بافت قالی، شکل گره گاه مانند مربع و گاه مانند مستطیل می‌شود، از این رو شمار گره‌ها در درازا و پهنای قالی متفاوت می‌شود. به هر روی اگر قالی چه در پهنا و چه در درازا دارای رج‌شماری یکسان و یا نزدیک به هم داشته باشد دارای کیفیت خوب و درخور خواهد بود. امروزه با افزایش شمار خریداران خارجی فرش دست‌باف ایرانی، محاسبه بر مبنای ده سانتیمتر یا ده سانتیمتر مربع (دسیمتر مربع) نیز امروزه رواج یافته است. بر این اساس می‌بایست در هنگام فروش مبنای رج‌شمار به خریدار اعلام شود.
روش‌های موجود در ایران
الف) روش فارسی: در مناطق فارسی‌باف به دلیل آنکه بلندای ذرع برابر با ۱۰۴ سانتیمتر بوده گره ذرعی آن که یک‌شانزدهم محاسبه می‌شود برابر با ۶/۵ سانتیمتر می‌شود. از این رو شمار گره‌ها برای بیان رج‌شمار در ۶/۵ سانتیمتر است.
ب) روش ترکی: در مناطق ترکی‌باف به دلیل آنکه بلندای ذرع برابر با ۱۱۲ سانتیمتر بوده گره ذرعی آن که یک‌شانزدهم محاسبه می‌شود برابر با ۷ سانتیمتر می‌شود. از این رو شمار گره‌ها برای بیان رج‌شمار در ۷ سانتیمتر است.
روش سنجش در خارج از ایران
الف) دسیمتر: در این روش شمار گره‌ها در ۱۰ سانتیمتر بیان می‌شود.
ب) دسیمتر مربع: در این روش شمار گره‌ها در یک مقیاس ۱۰ در ۱۰ سانتیمتر مربع شمارش می‌شود.
نگارخانه
فرش اصفهان. چله ابریشم. کرک ابریشم. رج‌شمار ۶۵.
منابع
قاسم‌نژاد، عبدالحسین. ۱۳۹۷. «قالی تبریز». معرفی فرش مناطق ایران. صفحه ۱۲.