قواره یا اندازه در فرش‌های ایرانی
نوشتهٔ عبدالحسین قاسمنژاددر سنت فرش‌بافی ایران اصطلاحاتی وجود دارد که نشان دهده قواره و یا اندازه آنها است. آگاهی داشتن از این اصطلاحات و نوع کاربرد قواره‌ها می‌تواند در خرید فرش دست‌باف موثر بوده و فرایند انتخاب را آسان و هدفمند سازد.
پادری
این زیرانداز با مساحت کمتر از نیم متر مربع (70×۵۰ سانتیمتر) کاربردشان در ورودی‌ها بوده است. امروزه نیز با توجه به ساختار یکپارچه منازل و محیط‌های کاری همچنان کاربرد دارند. با این تفاوت که استفاده از این زیرانداز در کنار یک المان مانند استند نور یا گلدان در فضاهای یکپارچه مسیر ورودی را مشخص می‌سازد.
ذرع و چارک
مساحت این بافته نزدیک به یک متر مربع است (120×80 سانتیمتر). در گذشته این فرش برای زیرانداز یک نفر مورد استفاده قرار می‌گرفته و برای بزرگان خانواده یا مهمانان در هنگام پذیرایی استفاده می‌شده. کاربرد دوم این قواره برای نماز خواندن بوده که برای بافت سجاده‌ها نیز استفاده می‌شده است. امروزه با فراگیری مبلمان، ذرع و چارک کاربردی نزدیک به کاربرد پادری یافته است و گاه برای مفروش کردن فضاهای مشترک بین اتاق‌های یا پاگرد و راه پله‌ها استفاده می‌شود. هرچند این فرش‌ها می‌توانند به عنوان روانداز مبلمان و یا صندلی اداری نیز استفاده شوند.
ذرع و نیم
زیراندازهای ذرع و نیم پس از قالی و قالیچه بیشترین استفاده را دارند. مساحت آن برابر با یک و نیم متر مربع است (150×100 سانتیمتر). کاربرد ذرع و نیم در گذشته به عنوان زیراندازی یک نفر بوده که بیشتر در بافت‌های شهری و روستایی تولید می‌شدند ولی در بین عشایر کاربرد کمتری داشته است. امروزه این زیرانداز کاربردی چندگانه یافته است؛ گاه در مقابل مبلمان قرار می‌گیرد، گاه در کنار وسایل خواب، گاه پوشاننده فضای بین درگاهی و گاه کنار فرش های اصلی برای پوشاننده فضای مابین آنها استفاده می شود.
دو ذرع
این زیرانداز مساحت نزدیک ۲ متر مربع دارد (عرض 104 تا 110 سانتیمتر و طول 200 تا 220 سانتیمتر). دو ذرع به دلیل مساحت ویژه‌ای که دارد در گذشته کاربرد یک تا داشته به این صورت که برای خواب و زیستن یک نفر مناسب بوده است از این رو، در بین عشایر و روستاییان ایران بیشترین تولید را داشته است. به دلیل دگرگونی شرایط زندگی، امروزه تولید این محصولات کمتر شده است اما می‌توان قواره دو ذرع را در فضاهایی مانند آشپزخانه و یا اتاق خواب استفاده کرد. این دو فضا در خانه‌ها به دلیل استفاده از اقلام خواب، میز ناهارخوری و جزیره‌های درون آشپزخانه فضای اندکی برای مفروش کردن دارند. همچنین در محیط‌های اداری نیز به دلیل محدود بودن فضا، قابلیت استفاده از این محصول را دارند.
قالیچه یا سه ذرعی
پس از قالی بیشترین کاربرد را این زیر اندازها دارند، قالیچه مساحتی برابر با ۳ متر مربع دارد (200×150 سانتیمتر). این قواره در بسیاری از فضاها قابلیت استفاده دارد؛ از پذیرایی منازل، اتاق خواب و حتی در دفتر کار. به طور کلی در هر مکانی که با مبلمان محاط شده باشد می‌توان از قالیچه استفاده کرد.
پرده‌ای
این قواره در گذشته کاربردی غیر از زیرانداز نیز داشته است. همانگونه که از نامش پیداست این بافته هم اندازه پرده‌ها بوده و دربرخی از مناطق به عنوان پوشاننده در ورودی (به ویژه اماکن عمومی) استفاده می‌شده است. پرده مساحتی نزدیک به ۴ متر مربع دارد (عرض 155 تا 160 سانتیمتر و طول 220 تا 230 سانتیمتر). امروزه از این قواره می‌توان به عنوان کفپوش فضاهای ناهار خوری، در مقابل مبلمان تلوزیون، اتاق پذیرایی یا نشیمن (در خانه‌هایی با مساحت کم)، در اتاق جلاسات اداری و دفتر کار استفاده کرد.
میانه
این زیرانداز برجای مانده شیوه گذشتگان در مفروش کردن اتاق‌های با وسعت بیش از ۱۵ متر مربع بوده که به پنج دری معروف بوده‌اند. مساحت میانه در حدود ۴ متر مربع است (200×150 سانتیمتر). این قواره به دلیل تغییر در ساختار منازل و کوچک شدن مساحت آنها کاربردی همانند قالی یافته است. یعنی هم در فضای پذیرایی و حال استفاده می‌شود و هم در محیط‌های اداری که محل پذیرش و جلسات دیپلماتیک هست این قواره گزینه مناسبی است.
کناره
این زیرانداز از گذشته تا اکنون برای مفروش کردن راهروها استفاده می‌شود. کمترین پهنای آن ۵۰ سانتیمتر و بیشتر آن ۱۲۰ سانتیمتر است. بلندای آن هم بیش از ۲ متر مربع در نظر گرفته می‌شود. امروزه کناره با پهنای کمتر از ۵۰ سانتیمتر نیز تولید می‌شود که کاربردی متفاوت یافته و بیشتر برای پوشاندن سکوها استفاده می‌شود. کناره بنابر سلیقه افراد می‌تواند پوشاننده کامل راهرو باشد و گاه می‌تواند بخشی از آن را بپوشاند، به گونه‌ای که از کنار در سمت چپ و راست و بالا و پایین کمی از راهرو مفروش نشود.
سَرانداز
سراندازها شکل و یا فرم مشابه کناره دارند با این تفاوت که پهنای آن به طور معمول ۱۵۰ سانتیمتر و گاه 170 سانتیمتر، و بلندی آن بیش از ۴ متر است. سراندازها نیز از گروه زیراندازهایی بودند که در اتاق‌های پنج دری و جایی که مهمانان و بزرگان می‌نشستند پهن می‌شد. امروز کاربرد سرانداز مانند کنار است از این رو در بیشتر هتل‌ها، ساختمان‌های اداری، دیپلماتیک و ... برای مفروش کردن استفاده می‌شود.
خَرک
این زیرانداز نیز در گذشته کاربردی مانند کناره داشته با این تفاوت که نسبت پهنای آن به طول یک سوم بوده است، و به طور معمول مساحت آن حدود یک متر مربع بوده است (150×50 سانتیمتر). کاربرد نوین این قواره امروز بیش از گذشته شده است چرا که با تغییر شیوه ساخت منازل و کم شدن وسعت آنها فضای مناسب برای استفاده از زیرانداز نیز کمتر شده است. خرک را می‌توان در اتاق خواب، ورودی آپارتمان، آشپزخانه، در میانه راهرو و حتی به عنوان جدا کننده فضا حال و پذیرایی استفاده کرد.
قالی
مهمترین قواره زیراندازها در ایران است، با مساحت ۶ متر مربع. در بیشتر موارد قالی‌ها برای اتاق یا فضاهای استفاده می‌شوند که یک به یک آن فضا را بپوشاند، اما امروزه قالی‌ها برای فضای با مساحت بیشتر نیز استفاده می‌شوند و به گونه‌ای که در میانه آن فضا جلوگیری کند. توضیح آنکه قالی‌هایی که برای مصارف کشورهای دیگر مانند امریکا تولید می‌شوند به دلیل تطابق با واحد سنجش فوت، مساحتی بیش از ۶ متر مربع دارند که اینان هم به عنوان قالی شناخته می‌شوند.
زیراندازهای بیش از ۶ متر مربع
زیراندازهایی با مساحت ۹ متر مربع (350×250 سانتیمتر)، ۱۲ متر مربع (400×300 سانتیمتر)، ۲۰ متر مربع (550×350 سانتیمتر) و یا (500×400 سانتیمتر)، ۲۴ متر مربع (600×400 سانتیمتر) و بیشتر، کاربردهای محدودی دارند. با این حال اصول استفاده از این قواره‌ها مانند قالی است. می‌بایست این قواره‌ها به گونه‌ای انتخاب شوند که یک به یک فضا را بپوشانند و یا اندکی کوچکتر باشد. برای نمونه در یک اتاق 24 متری انتخاب فرش با مساحت 12 متر مناسب نخواهد بود اما قواره ۲۰ متر مربع (550×350 سانتیمتر) مناسب خواهد بود.
زیراندازهای دایره و بیضی شکل
در این گروه از زیراندازها، آنها که مساحتی معادل ۱ تا ۳ متر مربع دارند کاربردی برابر ذرع و نیم و قالیچه خواهند داشت و آن گروه که مساحتی برابر 6 تا 20 متر مربع دارند کاربردشان برابر کاربرد قالی و قواره‌های بزرگپارچه دارند.