۳٬۷۱۷
ویرایش
تغییرات
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
قالی کرمان/معرفی فرش مناطق ایران (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۸ آبان ۱۳۹۹، ساعت ۱۸:۴۵
، ۱۸ آبان ۱۳۹۹، ساعت ۱۸:۴۵صفحه‌ای تازه حاوی «{{نام نویسنده|ساغر کریمی و بازنگری مجید نیکویی. ویراستی از این مقاله پیشتر با...» ایجاد کرد
{{نام نویسنده|ساغر کریمی و بازنگری مجید نیکویی. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: ساغر کریمی. «قالی کرمان». معرفی فرش مناطق ایران. تهران: مرکز ملی فرش ایران.}}
استان کرمان با نام باستانی بوتیا که بعدها به کارمانیا و سپس به کرمان تبدیل شد، با وسعتی حدود ۱۸۷۰۰۰ کیلومتر مربع، از مناطق مرکزی و خشک کشور ایران است.<br>
از شهرهای مهم این استان؛ [[قالی کرمان|کرمان]]، راور، رفسنجان، [[قالی سیرجان|سیرجان]]، بافت، جیرفت، [[قالی شهربابک|شهر بابک]]، ماهان و شهداد می‌باشند.<br>
تاریخ کرمان به پادشاهان ساسانی بهرام پنجم می‌رسد.<br>
بنای قدیمی شهر را اردشیر بابکان بنا نهاد که به بردسیر معروف است.<br>
این شهر در مسیر جاده ابریشم (راه ارتباطی چین و هندوستان به اروپا) قرار دارد.<br>
اما کرمان از جمله شهرهای قدیمی ایران بوده که به شدت پایمال حوادث روزگار شده است.<br>
پیدایش شهر کرمان بر پایه یک ضرورت اقتصادی - نظامی بوده؛ ضرورتی که ایجاب می‌کرد شعبه مهم راه ابریشم و راه ادویه هند و ساحل دریای عمان به صورتی از بیابان‌های کرمان و بلوچستان بگذرد و به راه اصلی ابریشم (هرات - اسکندریه) متصل شود. نقطه‌ای که می‌توانست محل اتصال و گره پیوند این ارتباط باشد، امروز به کرمان معروف است.<br>
کرمان که امروز یکی از مراکز فرهنگی، هنری، تاریخی و آموزشی به شمار می‌رود، دارای تاریخ پر باری است به طوری که اگر کسی تاریخ کرمان را بخواند، گویی تاریخ ایران را خوانده است.<br>
===پیشینه قالی‌بافی===
قالی کرمان تصویر جاودانه فردوس است. باغ‌هایی سرتاسر پوشیده از گلهای متنوع رنگی بر زمینه‌هایی که زیر انبوهی از شکوفه‌ها، برگ‌ها ، پرندگان، چرندگان و آبزیان که در کنار یکدیگر در صلح و دوستی به سر می‌برند پنهان شده‌اند. زمینه‌هایی به رنگ‌های سورمه‌ای، قرمز، سبز و گه‌گاه قهوه‌ای یا کرم. حضور زنده رنگ‌های بنفش، صورتی و آبی آسمانی در کنار انواع سبز، قرمز و خاکی چنان حیاتی به فرش بخشیده است که گویی بهار لبخند می‌زند. عدم رعایت تقارن‌های طرح و رنگ موجب شده است که باغ، بوستان، گلستان یا بهارستانی که بر پهنه فرش به تصویر کشیده شده است، ملموس‌تر شود و در عین بهره بردن از طرح‌ها و نقشمایه‌های حتی استیلیزه شده و انتزاعی، احساس گردش در یک بهشت دنیایی را به بیننده القا کند.<br>
قالی کرمان در طرح‌ها و ابعاد بسیار متنوع و رنگارنگ، از دل تاریخ ایران تا این زمان راه طولانی و پر نشیب و فرازی را پیموده است؛ راهی که بسیاری اوقات سربلندی و سرافرازی در ایران و حتی جهان را برای آن به همراه داشته است.<br>
فرش کرمان با هر سلیقه و فرهنگی همراه می‌شود و در عین منحصر به فرد بودن، متعلق به گروه یا طبقه خاص اجتماعی نیست. تنوع کیفیت، ابعاد، اندازه و انواع بافته‌ها با کاربردهای متنوع، این ویژگی را به فرش بخشیده که گاه بر کف تالار یک کاخ، یک مسجد، مهمانپذیر یک سرای اشرافی و یا اتاق نشیمن یک خانه معمولی باشد. گاه بر مبلمان یک اتاق کار رسمی و گاه بر دیوار یک موزه تاریخی، گاه راهروهای یک مجموعه بزرگ ساختمانی رسمی و اداری و گاه در راهرو یک خانه قدیمی در انتهای یک کوچه خاکی گسترده شود، و نیز هم‌زمان در خانه و ساختمان‌های محافل رسمی اروپایی و آمریکایی پهن می‌شده است... تا آنجا که نماد فرش ایرانی در دنیا تا چند دهه پیش تنها فرش کرمان بود و نمایانگر پاره‌ای از هویت و شاخص‌های فرهنگی این مرز و بوم!...<br>
قالی‌بافی در کرمان پیشینه‌ای کهن دارد. استناد به مدارکی از جمله از «تاریخ عالم آرای عباسی» و «سفرنامه شاردن» نشان می‌دهد که در دوران صفویه به طور قطع کرمان یکی از مراکز مهم قالی‌بافی بوده و نمونه‌های بسیار زیبای قالی کرمان از آن دوران در موزه‌های سراسر دنیا پراکنده است.<br>
البته با ایجاد هرج و مرج پس از دوره صفویه، تولید قالی در این منطقه کاهش یافت اما در قرن ۱۴ هجری (۱۹ میلادی) به آستانه یک دوره تقريبا بدون وقفه پیشرفت گام نهاد.<br>
در این قرن بر اثر فعالیت دائمی بهترین و ماهرترین استادان طراحی فرش در کرمان از جمله شاهرخی‌ها، پاک گوهر، ارجمندی، مایل و ...، فرش کرمان شهرت و رونق فراوان یافت.<br>
==مواد اولیه==
===تار، پود و پرز===
مواد اولیه در بافت قالی کرمان شامل [[ابریشم]]، [[پشم]] و نخ است که البته امروزه از ابریشم استفاده چندانی نمی‌شود. تار و پود فرش کرمان مانند مناطق دیگر ایران از [[پنبه]] است. (پود نازک، پود ضخیم و تار از پنبه تهیه می‌شود.)<br>
در قالی‌های کرمان از ۲ پود (یکی ضخیم و یکی نازک) استفاده می‌شود.<br>
==ویژگی بافت و ساختار==
===طرح، نقش و نقش‌مایه===
طرح‌های قالی کرمان را می‌توان به دو دوره مهم قالی‌بافی به ترتیب زیر تقسیم کرد:<br>
دوره اول که شامل طرح‌های رایج در دوره صفویه است و با نام‌های باغی، گلدانی، تصویری، گلشنی و طرح ترنج و حيوان‌دار شناخته می‌شوند.<br>
دوره دوم طرح‌های مربوط به نیمه دوم قرن ۱۳ ه. ش که خود به چند شاخه بزرگ تقسیم می‌شود:<br>
١- '''[[لچک و ترنج|لچک ترنج]]''': [[شاه‌عباسی]]، [[اسلیمی]]، قاب قرآنی، بهارستانی، خوشه انگوری و کف ساده.<br>
۲- '''سبزی‌کار''': از طرح‌های منحصر به فرد در قالی‌بافی که تنها در کرمان بافته می‌شود. طرحی سرتاسر گل و بوته که به طرزی زیبا در کنار یکدیگر با کمترین فاصله قرار گرفته‌اند.<br>
٣- '''نگاره گسسته''': از طرح‌های ابداعی در کرمان که تحت تاثیر سفارش‌های خارجی شکل گرفت.<br>
۴- انواع واگیره، قاب قابی، محرابی.<br>
۵- '''[[درختی]]''': درختان میوه و درختان اسطوره‌ای مانند سرو، بید مجنون و درخت چنار در طرح‌های درختی به وفور دیده می‌شود.<br>
۶- '''[[بته‌ای]]''': نگاره بته در کرمان یادگار دوران شال‌بافی در این منطقه است و از الگوی فرم آن برای تجمع و پراکندن نگاره‌ها در متن استفاده می‌شود و طرح‌های بی‌مانندی را آفریده است.<br>
۷- '''تصویری''': در قالی‌های تصویری متاخر کرمان تصاویر شاهان، بزرگان، قهرمانان و افراد صاحب نام ایرانی و خارجی بافته می‌شود.<br>
۸- '''تلفیقی''': تلفیق انواع ساختارهای رایج در کرمان با نگاره‌های اصلی متداول نظیر انواع گل و درخت و سایر عناصر در این منطقه، موجب پیدایش طرح‌های بسیار زیبا و بی‌مانند شده است.<br>
همچنین استفاده فراوان از گل و گیاه و نیز قرارگیری در معرض سفارش‌های خریداران خارجی، موجب ایجاد و طرح نقشمایه‌های جدیدی شده است که از ویژگی‌های فرش کرمان به شمار می‌رود.<br>
===رنگ و رنگرزی===
در قالی کرمان بیش از ۲۱ رنگ به کار می‌رود که به زیبایی در کنار هم آمیخته شده‌اند.<br>
ولی بیش از همه در قالی کرمان رنگ قرمز روناسی، نیلی، سورمه‌ای، انواع سبز، وانواع صورتی و انواع بنفش به کار رفته است.<br>
مواد رنگزا در کرمان شامل قرمز دانه، روناس، نیل، اسپرک، پوست انار، برگ مو، پوست گردو و بعضی رنگزاهای گیاهی و نیز مواد رنگزای پایدار شیمیایی است.<br>
===ویژگی‌های بافت===
دستگاه قالی‌بافی در کرمان دار گردان عمودی است که از ابتدایی‌ترین دارها بوده و به نام کمان دار یا کرمانی معروف است. بعضی از این دارها «راست رو» ندارد و «سردار» و «زیردار» در داخل حفره دیوار قرار می‌گیرد.<br>
چله‌کشی که در کرمان به «قالی تونی» معروف است، همچون بسیاری از مناطق دیگر، بیرون از دار انجام شده و سپس به روی دار منتقل می‌شود.<br>
تعداد گره در فرش کرمان به شیوه متفاوتی از دیگر مناطق بیان می شود: ۷۰/۳۵، ۸۰/۴۰، ۱۰۰/۵۰، که برای نمونه عدد ۷۰ نشانگر تعداد چله‌های زیر و رو و ۳۵ معرف رجشمار است.<br>
شماره ضخامت نخ در کرمان با واحدی به نام «لا» مشخص می‌شود که تعداد رشته نخ‌هایی است که به دور یکدیگر پیچیده شده و یک نخ آماده برای بافت را به وجود آورده‌اند.<br>
حدود و اندازه چله‌کشی در کرمان با واحدی به نام « نشان» مشخص می‌شود. هر ۱۶۰ تار با رنگ علامت‌دار شده و نشان نامیده می‌شود که هر نشان معمولا حدود ۳۰ سانتی‌متر است.<br>
گره فرش کرمان به اصطلاح فارسی ([[گره نامتقارن|نا متقارن]]) است که در قالی‌های ظریف به کار می‌رود. گره در مناطق روستایی هم فارسی و هم [[گره متقارن|ترکی]] به کار می‌رود البته گره يو(U) نیز از گره‌های رایج در کرمان است.<br>
بافت قالی کرمان در ابعاد و اندازه کوچک و بزرگ پارچه متداول است. بافت سرویس‌های ۶ یا ۸ تکه رو مبلی، پا دری و پشتی نیز در کرمان رواج دارد.<br>
{{ترتیب‌پیش‌فرض:کرمان، قالی}}
[[رده:فرش‌های ایران]]
استان کرمان با نام باستانی بوتیا که بعدها به کارمانیا و سپس به کرمان تبدیل شد، با وسعتی حدود ۱۸۷۰۰۰ کیلومتر مربع، از مناطق مرکزی و خشک کشور ایران است.<br>
از شهرهای مهم این استان؛ [[قالی کرمان|کرمان]]، راور، رفسنجان، [[قالی سیرجان|سیرجان]]، بافت، جیرفت، [[قالی شهربابک|شهر بابک]]، ماهان و شهداد می‌باشند.<br>
تاریخ کرمان به پادشاهان ساسانی بهرام پنجم می‌رسد.<br>
بنای قدیمی شهر را اردشیر بابکان بنا نهاد که به بردسیر معروف است.<br>
این شهر در مسیر جاده ابریشم (راه ارتباطی چین و هندوستان به اروپا) قرار دارد.<br>
اما کرمان از جمله شهرهای قدیمی ایران بوده که به شدت پایمال حوادث روزگار شده است.<br>
پیدایش شهر کرمان بر پایه یک ضرورت اقتصادی - نظامی بوده؛ ضرورتی که ایجاب می‌کرد شعبه مهم راه ابریشم و راه ادویه هند و ساحل دریای عمان به صورتی از بیابان‌های کرمان و بلوچستان بگذرد و به راه اصلی ابریشم (هرات - اسکندریه) متصل شود. نقطه‌ای که می‌توانست محل اتصال و گره پیوند این ارتباط باشد، امروز به کرمان معروف است.<br>
کرمان که امروز یکی از مراکز فرهنگی، هنری، تاریخی و آموزشی به شمار می‌رود، دارای تاریخ پر باری است به طوری که اگر کسی تاریخ کرمان را بخواند، گویی تاریخ ایران را خوانده است.<br>
===پیشینه قالی‌بافی===
قالی کرمان تصویر جاودانه فردوس است. باغ‌هایی سرتاسر پوشیده از گلهای متنوع رنگی بر زمینه‌هایی که زیر انبوهی از شکوفه‌ها، برگ‌ها ، پرندگان، چرندگان و آبزیان که در کنار یکدیگر در صلح و دوستی به سر می‌برند پنهان شده‌اند. زمینه‌هایی به رنگ‌های سورمه‌ای، قرمز، سبز و گه‌گاه قهوه‌ای یا کرم. حضور زنده رنگ‌های بنفش، صورتی و آبی آسمانی در کنار انواع سبز، قرمز و خاکی چنان حیاتی به فرش بخشیده است که گویی بهار لبخند می‌زند. عدم رعایت تقارن‌های طرح و رنگ موجب شده است که باغ، بوستان، گلستان یا بهارستانی که بر پهنه فرش به تصویر کشیده شده است، ملموس‌تر شود و در عین بهره بردن از طرح‌ها و نقشمایه‌های حتی استیلیزه شده و انتزاعی، احساس گردش در یک بهشت دنیایی را به بیننده القا کند.<br>
قالی کرمان در طرح‌ها و ابعاد بسیار متنوع و رنگارنگ، از دل تاریخ ایران تا این زمان راه طولانی و پر نشیب و فرازی را پیموده است؛ راهی که بسیاری اوقات سربلندی و سرافرازی در ایران و حتی جهان را برای آن به همراه داشته است.<br>
فرش کرمان با هر سلیقه و فرهنگی همراه می‌شود و در عین منحصر به فرد بودن، متعلق به گروه یا طبقه خاص اجتماعی نیست. تنوع کیفیت، ابعاد، اندازه و انواع بافته‌ها با کاربردهای متنوع، این ویژگی را به فرش بخشیده که گاه بر کف تالار یک کاخ، یک مسجد، مهمانپذیر یک سرای اشرافی و یا اتاق نشیمن یک خانه معمولی باشد. گاه بر مبلمان یک اتاق کار رسمی و گاه بر دیوار یک موزه تاریخی، گاه راهروهای یک مجموعه بزرگ ساختمانی رسمی و اداری و گاه در راهرو یک خانه قدیمی در انتهای یک کوچه خاکی گسترده شود، و نیز هم‌زمان در خانه و ساختمان‌های محافل رسمی اروپایی و آمریکایی پهن می‌شده است... تا آنجا که نماد فرش ایرانی در دنیا تا چند دهه پیش تنها فرش کرمان بود و نمایانگر پاره‌ای از هویت و شاخص‌های فرهنگی این مرز و بوم!...<br>
قالی‌بافی در کرمان پیشینه‌ای کهن دارد. استناد به مدارکی از جمله از «تاریخ عالم آرای عباسی» و «سفرنامه شاردن» نشان می‌دهد که در دوران صفویه به طور قطع کرمان یکی از مراکز مهم قالی‌بافی بوده و نمونه‌های بسیار زیبای قالی کرمان از آن دوران در موزه‌های سراسر دنیا پراکنده است.<br>
البته با ایجاد هرج و مرج پس از دوره صفویه، تولید قالی در این منطقه کاهش یافت اما در قرن ۱۴ هجری (۱۹ میلادی) به آستانه یک دوره تقريبا بدون وقفه پیشرفت گام نهاد.<br>
در این قرن بر اثر فعالیت دائمی بهترین و ماهرترین استادان طراحی فرش در کرمان از جمله شاهرخی‌ها، پاک گوهر، ارجمندی، مایل و ...، فرش کرمان شهرت و رونق فراوان یافت.<br>
==مواد اولیه==
===تار، پود و پرز===
مواد اولیه در بافت قالی کرمان شامل [[ابریشم]]، [[پشم]] و نخ است که البته امروزه از ابریشم استفاده چندانی نمی‌شود. تار و پود فرش کرمان مانند مناطق دیگر ایران از [[پنبه]] است. (پود نازک، پود ضخیم و تار از پنبه تهیه می‌شود.)<br>
در قالی‌های کرمان از ۲ پود (یکی ضخیم و یکی نازک) استفاده می‌شود.<br>
==ویژگی بافت و ساختار==
===طرح، نقش و نقش‌مایه===
طرح‌های قالی کرمان را می‌توان به دو دوره مهم قالی‌بافی به ترتیب زیر تقسیم کرد:<br>
دوره اول که شامل طرح‌های رایج در دوره صفویه است و با نام‌های باغی، گلدانی، تصویری، گلشنی و طرح ترنج و حيوان‌دار شناخته می‌شوند.<br>
دوره دوم طرح‌های مربوط به نیمه دوم قرن ۱۳ ه. ش که خود به چند شاخه بزرگ تقسیم می‌شود:<br>
١- '''[[لچک و ترنج|لچک ترنج]]''': [[شاه‌عباسی]]، [[اسلیمی]]، قاب قرآنی، بهارستانی، خوشه انگوری و کف ساده.<br>
۲- '''سبزی‌کار''': از طرح‌های منحصر به فرد در قالی‌بافی که تنها در کرمان بافته می‌شود. طرحی سرتاسر گل و بوته که به طرزی زیبا در کنار یکدیگر با کمترین فاصله قرار گرفته‌اند.<br>
٣- '''نگاره گسسته''': از طرح‌های ابداعی در کرمان که تحت تاثیر سفارش‌های خارجی شکل گرفت.<br>
۴- انواع واگیره، قاب قابی، محرابی.<br>
۵- '''[[درختی]]''': درختان میوه و درختان اسطوره‌ای مانند سرو، بید مجنون و درخت چنار در طرح‌های درختی به وفور دیده می‌شود.<br>
۶- '''[[بته‌ای]]''': نگاره بته در کرمان یادگار دوران شال‌بافی در این منطقه است و از الگوی فرم آن برای تجمع و پراکندن نگاره‌ها در متن استفاده می‌شود و طرح‌های بی‌مانندی را آفریده است.<br>
۷- '''تصویری''': در قالی‌های تصویری متاخر کرمان تصاویر شاهان، بزرگان، قهرمانان و افراد صاحب نام ایرانی و خارجی بافته می‌شود.<br>
۸- '''تلفیقی''': تلفیق انواع ساختارهای رایج در کرمان با نگاره‌های اصلی متداول نظیر انواع گل و درخت و سایر عناصر در این منطقه، موجب پیدایش طرح‌های بسیار زیبا و بی‌مانند شده است.<br>
همچنین استفاده فراوان از گل و گیاه و نیز قرارگیری در معرض سفارش‌های خریداران خارجی، موجب ایجاد و طرح نقشمایه‌های جدیدی شده است که از ویژگی‌های فرش کرمان به شمار می‌رود.<br>
===رنگ و رنگرزی===
در قالی کرمان بیش از ۲۱ رنگ به کار می‌رود که به زیبایی در کنار هم آمیخته شده‌اند.<br>
ولی بیش از همه در قالی کرمان رنگ قرمز روناسی، نیلی، سورمه‌ای، انواع سبز، وانواع صورتی و انواع بنفش به کار رفته است.<br>
مواد رنگزا در کرمان شامل قرمز دانه، روناس، نیل، اسپرک، پوست انار، برگ مو، پوست گردو و بعضی رنگزاهای گیاهی و نیز مواد رنگزای پایدار شیمیایی است.<br>
===ویژگی‌های بافت===
دستگاه قالی‌بافی در کرمان دار گردان عمودی است که از ابتدایی‌ترین دارها بوده و به نام کمان دار یا کرمانی معروف است. بعضی از این دارها «راست رو» ندارد و «سردار» و «زیردار» در داخل حفره دیوار قرار می‌گیرد.<br>
چله‌کشی که در کرمان به «قالی تونی» معروف است، همچون بسیاری از مناطق دیگر، بیرون از دار انجام شده و سپس به روی دار منتقل می‌شود.<br>
تعداد گره در فرش کرمان به شیوه متفاوتی از دیگر مناطق بیان می شود: ۷۰/۳۵، ۸۰/۴۰، ۱۰۰/۵۰، که برای نمونه عدد ۷۰ نشانگر تعداد چله‌های زیر و رو و ۳۵ معرف رجشمار است.<br>
شماره ضخامت نخ در کرمان با واحدی به نام «لا» مشخص می‌شود که تعداد رشته نخ‌هایی است که به دور یکدیگر پیچیده شده و یک نخ آماده برای بافت را به وجود آورده‌اند.<br>
حدود و اندازه چله‌کشی در کرمان با واحدی به نام « نشان» مشخص می‌شود. هر ۱۶۰ تار با رنگ علامت‌دار شده و نشان نامیده می‌شود که هر نشان معمولا حدود ۳۰ سانتی‌متر است.<br>
گره فرش کرمان به اصطلاح فارسی ([[گره نامتقارن|نا متقارن]]) است که در قالی‌های ظریف به کار می‌رود. گره در مناطق روستایی هم فارسی و هم [[گره متقارن|ترکی]] به کار می‌رود البته گره يو(U) نیز از گره‌های رایج در کرمان است.<br>
بافت قالی کرمان در ابعاد و اندازه کوچک و بزرگ پارچه متداول است. بافت سرویس‌های ۶ یا ۸ تکه رو مبلی، پا دری و پشتی نیز در کرمان رواج دارد.<br>
{{ترتیب‌پیش‌فرض:کرمان، قالی}}
[[رده:فرش‌های ایران]]