۳٬۷۱۷
ویرایش
تغییرات
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
قالی افشار/معرفی فرش مناطق ایران (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۶ آبان ۱۳۹۹، ساعت ۱۸:۰۳
، ۶ آبان ۱۳۹۹، ساعت ۱۸:۰۳صفحه‌ای تازه حاوی «{{نام نویسنده|حسین قربانی و بازنگری مجید نیکویی. ویراستی از این مقاله پیشتر ب...» ایجاد کرد
{{نام نویسنده|حسین قربانی و بازنگری مجید نیکویی. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: مجید نیکویی. «قالی افشار». معرفی فرش مناطق ایران. تهران: مرکز ملی فرش ایران.}}
جمعیت اصلی ایل افشار به صورت پراکنده در شمال غرب ایران و بیشتر در استان [[قالی زنجان|زنجان]] و نیز در استان‌های آذربایجان غربی، [[قالی سنندج|کردستان]]، قزوین، [[قالی همدان|همدان]] و مناطق شمالی [[قالی اراک|استان مرکزی]] ([[قالی ساوه|ساوه]]، [[قالی برچلو|برچلو]]) قرار دارند.<br>
ایل افشار از نژاد ترک بوده و به زبان آذری سخن می‌گویند که لهجه‌های آن در تیره‌های مختلف مانند تیره اینانلوی ابهر با هم فرق دارند. واژه‌ی افشار از «اوشار» یا «اُشار» (در زبان آذری به معنی سریع و چابک) گرفته شده که این لقب را نادر شاه به سربازان خود داده بود.<br>
افشارها یکی از بزرگترین قوم‌های ایلی ایران به شمار می‌آیند که بیشترین آنها در شمال غرب ایران ساکن شده‌اند. ایل افشار همچون دیگر ایلات ایران کوچ‌نشین بوده و در منطقه بسیار گسترده‌ای حضور داشته‌اند که در دهه‌های اخیر به تدریج به یکجانشینی روی آورده‌اند. با این حال از سه مکان برای کوچ این ایل یاد شده است:<br>
مکان‌های ییلاقی ایل:<br>
در فصول بهار و تابستان در کوه‌های اسدآباد همدان، آبریزهای شرقی چهل چشمه کردستان، کوه‌های پیر محمود بیجار، قروه، ماهنشان انگوران، کوه‌های بلقیس، کوه دمیرلو، کوه‌های قافلان‌کوه و کوه‌های جنوب ابهر مستقر می‌شده‌اند.<br>
مکان‌های قشلاقی میانی ایل:<br>
با سرد شدن تدریجی هوا در اوایل پاییز، اهالی ایل از ییلاق خود پایین آمده و در امتداد رودخانه‌هایی که به شاخه اصلی قزل‌اوزن می‌ریزند، در گرماب و اطراف آن (غرب استان زنجان) دور هم جمع می‌شده‌اند. این محل «اورتاقشلاق» (قشلاق میانی) افشارها نام دارد.<br>
در این زمان، آیین‌ها، جشن‌ها و مسابقات تیراندازی و سوارکاری در ایل برگزار می‌شده و پس از داد و ستد در بازار زنجان، به طرف قشلاق نهایی خود حرکت می‌کرده‌اند.<br>
مکان‌های قشلاقی نهایی ایل:<br>
مسافتی که ایل افشار از قشلاق میانی خود تا مقصد پایانی می‌پیمود، حدود ۲۵۰ تا ۳۵۰ کیلومتر بوده است و تمام ایل به صورت دسته‌جمعی از مسیر رود ابهررود و خرارود به سمت منطقه خرقان، اطراف کرج و در نهایت ساوه و اطراف [[قالی قم|قم]] حرکت می‌کردند. این مناطق قشلاق اصلی ایل در فصول سرد سال به شمار می‌آیند.<br>
این مسیر ییلاق و قشلاق از دیرباز و حتی در دوره مادها نیز مسیر ایلات بوده است.<br>
===پیشینه قالی‌بافی===
دست‌بافته‌های افشاری از کیفیت بافت و مواد اولیه مرغوبی برخوردارند. افشارها از گذشته‌های دور انواع دست‌بافته ها را می‌بافته اند و زمان شروع بافندگی در این ایل آشکار نیست.<br>
==ویژگی بافت و ساختار==
===ویژگی‌های بافت===
ایل افشار دارای گونه‌ای نژاد گوسفند – هم‌نام ایل افشار- است که دارای الیاف بلند و مرغوب برای فرش‌بافی بوده و تنها به رنگ تیره وجود دارد.<br>
زنان ایل، الیاف پشم را دسته‌بندی کرده و در نمره مشخص به خامه دستریس تبدیل می‌کنند و در بافت فرش، جاجیم، گلیم، دستکش، جوراب و خورجین به کار می‌برند.<br>
کیفیت بافت فرش‌های افشاری در میان فرش‌های عشایری و روستایی ایران، ممتاز و از تراکم بالایی برخوردار است. فرش‌های افشاری در اندازه‌های گوناگون شامل قالی، قالیچه، ذرع و نيم، ذرع و چارک، خرک، پشتی، کناره و پادری بافته می‌شوند.<br>
فرش‌های افشاری در قدیم به صورت «تخت‌باف» و «نیم لول» تولید می‌شدند و در حال حاضر بیشتر لول‌باف هستند. گره همه این دست‌بافته ها، [[گره متقارن|متقارن]] (ترکی) است و اغلب با دست زده می‌شود.<br>
در گذشته که بیشتر بافته‌های افشارها تخت‌باف بوده‌اند، فرش‌های ۱۰۰ درصد پشمی تولید می‌شده است.<br>
معمولا [[پشم]] خودرنگ تیره (قهوه‌ای تیره) را برای چله به کار می‌بردند؛ چرا که هم استحکام خوبی داشت و هم در رنگرزی کاربردی نداشت.<br>
امروزه به جای تار و پود پشمی از نخ [[پنبه|پنبه‌ای]] استفاده می‌کنند و لول‌بافی رایج شده است. معمولا پود ضخیم به رنگ سفید و قرمز است و پود نازک خاکستری و قرمز (صورتی) است. رجشمار ۳۰ تا ۴۵ نیز در مناطق مختلف ایل افشاری معمول است. در بیشتر فرش‌ها از شیرازه‌پیچی متصل استفاده می‌شود و در ساده‌بافی، چند رج قایقی (زنجیره) با خامه رنگی به کار می‌برند.<br>
در برخی مناطق از «بند پود» برای ایجاد تراکم بیشتر نیز استفاده می‌کرده‌اند.<br>
===طرح، نقش و نقش‌مایه===
تنوع نقشه‌های افشاری بسیار است اما از نقشه‌های متداول می‌توان انواع [[لچک و ترنج]]، [[افشان]]، [[شاه‌عباسی]]، [[ماهی درهم]]، [[افشان]] گل فرنگی (گل دسته ای)، [[قابی]] (گل میرزاعلی)، طرح‌های مستوفی، ظل السلطانی و [[بته‌ای]] را نام برد. یکی از ویژگی‌های طرح‌های افشاری، تکرار نقشمایه‌ها و ترکیب‌بندي نقوش با آهنگی منظم و خاص است.<br>
بیشتر نقش‌های افشاری از روی رنگ‌ها (قطعه فرشی که نقشه فرش‌های دیگر بر پایه آن بافته می‌شود) بافته می‌شده و در برخی مناطق به صورت حفظی‌بافی و ذهنی هم بوده است.<br>
در نقشه‌های افشاری از ترنج‌های ستاره‌ای، شمسه و شش ضلعی که منحصر به افشارهاست بیشتر استفاده می کنند.<br>
حاشیه‌های نقشه معمولا نسبت به اندازه فرش باریکتر است و نقوش متنوعی مانند اژدها و مرغي (سیمرغ)، نقوش غالب حاشیه فرش این منطقه را تشکیل می‌دهند. حالت نقوش، شکسته (نیم گردان) و هندسی است.<br>
===رنگ و رنگرزی===
در فرش‌های افشاری ۱۲ تا ۱۵ شید رنگی به کار می‌رود که برخی از آنها رنگ طبیعی پشم است.<br>
در فرش‌های کهنه و قدیمی، رنگ‌ها جلای خوبی یافته‌اند که این جلا بر اثر سایش فلس‌های سطحی پشم با کیفیت است. پشم نژاد گوسفندان ایل افشار، تیره و به رنگ قهوه‌ای روشن تا تیره است و در رنگرزی امکان تهیه رنگ‌های روشن نیست.<br>
رنگ قرمز از روناس، آبی از نیل و بقیه رنگ‌ها از گیاهان منطقه تهیه و در رنگرزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعداد رنگ‌های به کار رفته در هر فرش به ۸ رنگ و گاه تا ۱۲ رنگ هم می‌رسد.<br>
از مناطق شاخص قالی‌بافی افشارها می‌توان به تکاب، شاهین دژ، اطراف [[قالی بیجار|بیجار]]، زنجان، یاسکند، بیدگینه، [[قالی قلتق|قلتوق]]، شهرک، خورجهان، گرماب، فریدون، اولی بیک، درجزین و برچلو (بزچلو) اشاره کرد.<br>
جمعیت اصلی ایل افشار به صورت پراکنده در شمال غرب ایران و بیشتر در استان [[قالی زنجان|زنجان]] و نیز در استان‌های آذربایجان غربی، [[قالی سنندج|کردستان]]، قزوین، [[قالی همدان|همدان]] و مناطق شمالی [[قالی اراک|استان مرکزی]] ([[قالی ساوه|ساوه]]، [[قالی برچلو|برچلو]]) قرار دارند.<br>
ایل افشار از نژاد ترک بوده و به زبان آذری سخن می‌گویند که لهجه‌های آن در تیره‌های مختلف مانند تیره اینانلوی ابهر با هم فرق دارند. واژه‌ی افشار از «اوشار» یا «اُشار» (در زبان آذری به معنی سریع و چابک) گرفته شده که این لقب را نادر شاه به سربازان خود داده بود.<br>
افشارها یکی از بزرگترین قوم‌های ایلی ایران به شمار می‌آیند که بیشترین آنها در شمال غرب ایران ساکن شده‌اند. ایل افشار همچون دیگر ایلات ایران کوچ‌نشین بوده و در منطقه بسیار گسترده‌ای حضور داشته‌اند که در دهه‌های اخیر به تدریج به یکجانشینی روی آورده‌اند. با این حال از سه مکان برای کوچ این ایل یاد شده است:<br>
مکان‌های ییلاقی ایل:<br>
در فصول بهار و تابستان در کوه‌های اسدآباد همدان، آبریزهای شرقی چهل چشمه کردستان، کوه‌های پیر محمود بیجار، قروه، ماهنشان انگوران، کوه‌های بلقیس، کوه دمیرلو، کوه‌های قافلان‌کوه و کوه‌های جنوب ابهر مستقر می‌شده‌اند.<br>
مکان‌های قشلاقی میانی ایل:<br>
با سرد شدن تدریجی هوا در اوایل پاییز، اهالی ایل از ییلاق خود پایین آمده و در امتداد رودخانه‌هایی که به شاخه اصلی قزل‌اوزن می‌ریزند، در گرماب و اطراف آن (غرب استان زنجان) دور هم جمع می‌شده‌اند. این محل «اورتاقشلاق» (قشلاق میانی) افشارها نام دارد.<br>
در این زمان، آیین‌ها، جشن‌ها و مسابقات تیراندازی و سوارکاری در ایل برگزار می‌شده و پس از داد و ستد در بازار زنجان، به طرف قشلاق نهایی خود حرکت می‌کرده‌اند.<br>
مکان‌های قشلاقی نهایی ایل:<br>
مسافتی که ایل افشار از قشلاق میانی خود تا مقصد پایانی می‌پیمود، حدود ۲۵۰ تا ۳۵۰ کیلومتر بوده است و تمام ایل به صورت دسته‌جمعی از مسیر رود ابهررود و خرارود به سمت منطقه خرقان، اطراف کرج و در نهایت ساوه و اطراف [[قالی قم|قم]] حرکت می‌کردند. این مناطق قشلاق اصلی ایل در فصول سرد سال به شمار می‌آیند.<br>
این مسیر ییلاق و قشلاق از دیرباز و حتی در دوره مادها نیز مسیر ایلات بوده است.<br>
===پیشینه قالی‌بافی===
دست‌بافته‌های افشاری از کیفیت بافت و مواد اولیه مرغوبی برخوردارند. افشارها از گذشته‌های دور انواع دست‌بافته ها را می‌بافته اند و زمان شروع بافندگی در این ایل آشکار نیست.<br>
==ویژگی بافت و ساختار==
===ویژگی‌های بافت===
ایل افشار دارای گونه‌ای نژاد گوسفند – هم‌نام ایل افشار- است که دارای الیاف بلند و مرغوب برای فرش‌بافی بوده و تنها به رنگ تیره وجود دارد.<br>
زنان ایل، الیاف پشم را دسته‌بندی کرده و در نمره مشخص به خامه دستریس تبدیل می‌کنند و در بافت فرش، جاجیم، گلیم، دستکش، جوراب و خورجین به کار می‌برند.<br>
کیفیت بافت فرش‌های افشاری در میان فرش‌های عشایری و روستایی ایران، ممتاز و از تراکم بالایی برخوردار است. فرش‌های افشاری در اندازه‌های گوناگون شامل قالی، قالیچه، ذرع و نيم، ذرع و چارک، خرک، پشتی، کناره و پادری بافته می‌شوند.<br>
فرش‌های افشاری در قدیم به صورت «تخت‌باف» و «نیم لول» تولید می‌شدند و در حال حاضر بیشتر لول‌باف هستند. گره همه این دست‌بافته ها، [[گره متقارن|متقارن]] (ترکی) است و اغلب با دست زده می‌شود.<br>
در گذشته که بیشتر بافته‌های افشارها تخت‌باف بوده‌اند، فرش‌های ۱۰۰ درصد پشمی تولید می‌شده است.<br>
معمولا [[پشم]] خودرنگ تیره (قهوه‌ای تیره) را برای چله به کار می‌بردند؛ چرا که هم استحکام خوبی داشت و هم در رنگرزی کاربردی نداشت.<br>
امروزه به جای تار و پود پشمی از نخ [[پنبه|پنبه‌ای]] استفاده می‌کنند و لول‌بافی رایج شده است. معمولا پود ضخیم به رنگ سفید و قرمز است و پود نازک خاکستری و قرمز (صورتی) است. رجشمار ۳۰ تا ۴۵ نیز در مناطق مختلف ایل افشاری معمول است. در بیشتر فرش‌ها از شیرازه‌پیچی متصل استفاده می‌شود و در ساده‌بافی، چند رج قایقی (زنجیره) با خامه رنگی به کار می‌برند.<br>
در برخی مناطق از «بند پود» برای ایجاد تراکم بیشتر نیز استفاده می‌کرده‌اند.<br>
===طرح، نقش و نقش‌مایه===
تنوع نقشه‌های افشاری بسیار است اما از نقشه‌های متداول می‌توان انواع [[لچک و ترنج]]، [[افشان]]، [[شاه‌عباسی]]، [[ماهی درهم]]، [[افشان]] گل فرنگی (گل دسته ای)، [[قابی]] (گل میرزاعلی)، طرح‌های مستوفی، ظل السلطانی و [[بته‌ای]] را نام برد. یکی از ویژگی‌های طرح‌های افشاری، تکرار نقشمایه‌ها و ترکیب‌بندي نقوش با آهنگی منظم و خاص است.<br>
بیشتر نقش‌های افشاری از روی رنگ‌ها (قطعه فرشی که نقشه فرش‌های دیگر بر پایه آن بافته می‌شود) بافته می‌شده و در برخی مناطق به صورت حفظی‌بافی و ذهنی هم بوده است.<br>
در نقشه‌های افشاری از ترنج‌های ستاره‌ای، شمسه و شش ضلعی که منحصر به افشارهاست بیشتر استفاده می کنند.<br>
حاشیه‌های نقشه معمولا نسبت به اندازه فرش باریکتر است و نقوش متنوعی مانند اژدها و مرغي (سیمرغ)، نقوش غالب حاشیه فرش این منطقه را تشکیل می‌دهند. حالت نقوش، شکسته (نیم گردان) و هندسی است.<br>
===رنگ و رنگرزی===
در فرش‌های افشاری ۱۲ تا ۱۵ شید رنگی به کار می‌رود که برخی از آنها رنگ طبیعی پشم است.<br>
در فرش‌های کهنه و قدیمی، رنگ‌ها جلای خوبی یافته‌اند که این جلا بر اثر سایش فلس‌های سطحی پشم با کیفیت است. پشم نژاد گوسفندان ایل افشار، تیره و به رنگ قهوه‌ای روشن تا تیره است و در رنگرزی امکان تهیه رنگ‌های روشن نیست.<br>
رنگ قرمز از روناس، آبی از نیل و بقیه رنگ‌ها از گیاهان منطقه تهیه و در رنگرزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعداد رنگ‌های به کار رفته در هر فرش به ۸ رنگ و گاه تا ۱۲ رنگ هم می‌رسد.<br>
از مناطق شاخص قالی‌بافی افشارها می‌توان به تکاب، شاهین دژ، اطراف [[قالی بیجار|بیجار]]، زنجان، یاسکند، بیدگینه، [[قالی قلتق|قلتوق]]، شهرک، خورجهان، گرماب، فریدون، اولی بیک، درجزین و برچلو (بزچلو) اشاره کرد.<br>