نمادشناسی قالی چهارمرغ بلوچ
نوشتهٔ عبدالحسین قاسم‌نژاد.قالی بلوچ از دسته بافته‌هایی است که در گذر روزگار با تغییرات جغرافیای سیاسی که در ایران رخ داده است، امروز در سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان تولید می‌شود. توضیح آنکه پراکنش و خاستگاه بلوچ در نقاط کنونی که ساکن هستند از سده‌های پیش بوده و تقسیمات سیاسی جایگاه آنان را دچار دگرگونی نکرده است. با این حال در دانش فرش‌شناسی اشاره به بافت‌های آنان ذیل عنوان بلوچ-طایفه و محل سکونت آنان است.
از دل‌انگیزترین بافته‌های بلوچ سجاده‌ها و یا بافته‌هایی است که برای خواندن نماز مسلمانان تولید می‌شود. در این نوشتار به توصیف نمادشناسانه قالی «چهار مرغ» بافته منطقه زیرکوه شهرستان قائن می‌پردازیم.
توصیف
چنانچه دیده می‌شود قالی به دو بخش با رنگ روشن و تیره تقسیم شده است. رنگ روشن به صورت مربع و در مرکز و رنگ تیره محاط بر این مربع روشن است.
در نگاه نخست آنچه در میانه اثر دیده می‌شود چهار پرنده (طاووس) هستند که به صورت قرینه در مقابل یکدیگر جای دارند. در میانه این پرندگان یک لوزی نقش شده است. این لوزی در حاشیه‌ها دارای نقشی انتزاعی از سر پرنده آبزی است، که گویی گرداگرد یک برکه یا آبگیر نشسته‌اند. درون لوزی نیز چهار پرنده با دو رنگ مجزا در مقابل یکدیگر به صورت نشسته نقش شده‌اند؛ آنگونه که پرندگان آبزی بر روی آب شناور می‌شوند.
بخش تیره رنگ قالی خود نیز به دو بخش تقسیم می‌شود. بخشی که گرداگرد مربع مرکزی است با نقش‌مایه‌های واحد و تکرار شونده. مایگان یا نقشه این بخش به صورت زیگزاگ در فراز و فرود است. اجزای این نقش خود دارای دو جز است؛ یک جز نقش‌مایه‌های انتزاعی از سر پرندگان آبزی است که به صورت قرینه در تعداد شش عدد نسبت به هم نقش شده‌اند. جز دوم که بر خطی عمودی قرینه گشته هم می‌تواند یادآور گیاه زندگی باشد و هم می‌تواند انتزاع پرندگان مانند جز نخست باشد.
بخش دوم متن تیره که به صورت یک سطح مستطیل شکل در دو سوی قالی نقش شده است، مانند بخش‌های دیگر، نقش‌مایه‌های انتزاعی است از پرنده آبزی که گرداگرد یکی لوزه نقش شده‌اند.
نمادشناسی
در مجموع نقش‌مایه‌های این قالی نشان از باران‌خواهی و افزایش آب است. چه آنکه در دانش نمادشناسی، مرغ آبزی نشان از فصل باران است. لوزی نیز نماد مترادف برکه و یا آبگیر است. همچنین طاووس را مرغ ناهید می‌دانند و آن نشان آب است. دو دیگر طاووس پرنده‌ای خورشید‌وش و با افزایش روزی در ارتباط است.
نتیجه
از این رو، در بنیان این قالی که کاربردی برای سجاده نیز داشته است چنین پنداشته می‌شود که با آرزوی فراوانی آب و باران بافته شده است.
نگارخانه
قالی چهارمرغ بلوچ. عبدالحسین قاسم‌نژاد.
منابع
قاسم‌نژاد، عبدالحسین. ۱۴۰۱.