قالی یکسر ناظم
نوشتهٔ عبدالحسین قاسم‌نژاد.گیاهان در بین ایرانیان جایگاه والایی دارند چرا که از اجزای طبیعت بوده و هر جزء طبیعت در کنار دیگری حلقه زیست و پایندگی را کامل می‌کند. از منظر دیگر گیاه و یا درخت، نماد یک مفهوم می‌شود تا آدمی بتواند درونیات خود را عرضه کنند و بنمایاند. گیاهان با این رویکرد نشان از جاودانگی زندگی و بر فراز شدن در مرتبه دیگر (عروج) گشتند. این دیدگاه نمادی ایرانیان را بر آن داشته تا نقش گیاه را بر بسیاری از دست ساخته‌های خود به نمایاند.
شاید یکی از مهمترین بسترهایی که نقش گیاه در آن دیده می‌شود قالی باشد. در بین فرش‌شناسان قالیهایی که در آن نقش درخت باشد قالی درختی و اگر گلدان گل باشد قالی گلدانی گفته می‌شود. قالی‌های درختی و گلدانی در چند منطقه ایران بافته می‌شوند و یکی از جذاب‌ترین و زیباترین آنها قالی «یکسر ناظم» و یا «حاج خانمی» در استان فارس و ایل قشقایی است.
وجه تسمیه
«یکسر ناظم» بیانگر نظم و ساختار الگوی آن است، و در بین پیشه‌وران فرش نام «حاج خانمی» از آن روی است که «جهانه بی‌بی»[۱] از بزرگ‌زادگان به همراه سه بانوی دیگر برای عرض دادخواهی به سرای یکی از خوانین می‌روند، و آنچه را که در ساختار ورودی، حیاط و اندرونی آنجا می‌بینند بر قالی نقش می‌کنند.
ساختار قالی یکسر ناظم
قالی‌های یکسر ناظم دارای بنیانی یکسان هستند اما در گذر روزگار و سلیقه بافندگان در جزیات دارای تفاوت‌هایی هستند. یکسر ناظم‌ها در گروه قالیهایی با الگوی یک سویه قرار می‌گیرند و قرینگی آن در راستای خط عمود قالی است. ترکیب اجزای این قالی یکسان بوده و شکل یافته از یک گلدان با شاخه گل‌های افشان در میانه کار، دو سطح بلند در کنار حاشیه‌ها و یک طاق در بالا و یک سکو در پایین گلدان قرار دارد. گاه طاق و سطوح کنار حاشه بهم پیوسته می‌شوند و گاه بسان پرده که در دو سمت به دیوار گره خورده نقش می‌شوند.
نمادشناسی
چنانچه بیشتر بیان شد گیاه برای ایرانیان از روزگار کهن تا به امروز عنصری برای بیان درونیات بوده و وجهی نمادین دارد. با حضور اسلام در ایران آن مفاهیم کهن به دلیل مشابهت‌هایی تطبیق یافت و گاه تغییر کرد. نماد گیاه (درخت) نیز چنین مسیری را طی کرده است.
درباره نقش ناظم چه الگوی محرابی را برای آن بپذیریم و چه الگوی فرانمایی یک منظره، گیاه شاخه افشان، در این الگو بیانگر همان درخت زندگی و گیاه هزاردانه اساطیری ایرانیان و همان درخت سدره‌المنتهی و شاخه طوبی آموزه اسلامی است. بدین معنا قالی یکسر ناظم فرانمایی از باغی است که می‌تواند بهشت باشد و بافندگان قشقایی بهشت را می‌نمایانند.
پانویس
- ↑ بی‌بی جهانه
منابع
قاسم‌نژاد، عبدالحسین. ۱۴۰۰-۱۴۰۱. «پژوهش میدانی».