قالی ملایر/معرفی فرش مناطق ایران
نوشتهٔ مجید نیکویی و بازنگری رضا الله داد. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: مجید نیکویی. «قالی ملایر». معرفی فرش مناطق ایران. تهران: مرکز ملی فرش ایران.شهرستان ملایر واقع در جنوب شرقی همدان، یکی از حاصلخیزترین نواحی شمال غرب ایران به شمار می‌آید.
پیشینه قالی‌بافی
این شهرستان از مراکز عمده بافت قالی‌های لری در غرب ایران بوده و به عنوان یکی از پر اهمیت‌ترین مناطق قالی‌بافی روستایی استان همدان شناخته شده است. از جمله نواحی قالی‌بافی با پیشینه و مشهور ملایر، روستاهای شمالی آن از جمله حسین‌آباد، ازندریان، کسب و ننج و همچنین روستاهای شرق و جنوب شرقی از جمله جوزان، مانیزان، میشن، طائمه و بیغش است. سنت بافت در روستاهای گروه اول، همچنان ادامه گذشته است و گروه دوم به شیوه شهری‌باف گرایش پیدا کرده‌اند.
مواد اولیه
تار، پود و پرز
تار و پود قالی‌های ملایر پنبه‌ای و پرز آن پشمی است. سایر ویژگی‌ها از جمله نوع گره، دار، ابزار و روش بافندگی نیز همانند دیگر مناطق استان همدان است.
ویژگی بافت و ساختار
ویژگی‌های بافت
بافته‌های ملایر به ویژه قالی‌های جوزان را با رجشمار ۳۵ هم بافته‌اند. قالی‌های اصیل ملایر با یک پود ضخیم بافته می‌شوند و بیشتر کوچک پارچه هستند.
رنگ و رنگرزی
شهرت قالی جوزان در بازار فرش به خاطر قالیچه‌های خوش‌نقش، پر دوام و رنگ‌های پر جلای آن‌هاست. یکی از دلایل نرمی و لطافت و درخشندگی بافته‌های جوزان را می‌توان متاثر از خاصیت آب مورد استفاده در رنگرزی محلی دانست.
طرح، نقش و نقش‌مایه
طرح‌های متشکل از نقوش ماهی، گل و بته‌های ساده با خطوط نیمه گردان در قالب های لچک و ترنج در قالی ملایر استفاده شده است. در حاشیه متن بعضی از نقشه‌های قالی جوزان، نقشی موسوم به پیچ جوزان کاربرد فراوان دارد که این یکی از عوامل شناخت نقشه‌های این منطقه است.
شایان ذکر است قالیچه‌های بافت روستاهای جوزان، میشن، طائمه و حسین‌آباد شهرت جهانی دارند و بنام روستاهای محل بافت مشهورند.
بافندگی ملایر و نواحی اطراف پس از یک دوره تأثیر از تحولات عمومی فرش ایران، با توجه به سابقه درخشان و امکان به کارگیری مواد اولیه مرغوب محلی و احیای فنون اصیل بافت و همچنین نقشه‌های اصلاح شده با رنگ‌بندی‌های عالمانه و بافندگان ماهر، در انتظار بازیابی هویت شناخته شده خود است. این تحول با تدبیر تولیدکنندگان خبره و فرش‌شناس آغاز شده و نتایج این حرکت، انگیزه تولید هوشمندانه را تقویت می‌کند.
