قالی جوشقان/معرفی فرش مناطق ایران
نوشتهٔ مجید نیکویی و بازنگری رضا الله داد. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: مجید نیکویی. ۱۳۸۸. «قالی جوشقان». معرفی فرش مناطق ایران. تهران: مرکز ملی فرش ایران.جوشقان یکی از مراکز کوهستانی بخش قمصر کاشان است و در فاصله ۱۳۰ کیلومتری جنوب کاشان قرار دارد . نام محلی و قدیمی این روستا کوشکان، برگرفته از کلمه کوشک به معنای قصر و کاخ است و شاید به دلیل قرارگیری در کوشک در قسمت شمالی و جنوبی به این نام خوانده شده است.
پیشینه قالی‌بافی
احتمالاً پس از عهد صفوی، این منطقه به لفظ جوشقان خوانده شده است و امروزه «جوشقان قالی» نیز نامیده می‌شود. یکی از دلایل شهرت جوشقان پس از دوره صفوی، بی‌گمان به خاطر قالی‌بافی آن بوده است. پروفسور پوپ، بافت تعدادی از قالی‌های دوره صفوی با طرح و نقش مشهور به گلدانی را به جوشقان نسبت داده است. در فرمانی از شاه طهماسب در سال ۹۵۰ ه ق نیز بر هدیه دادن قالی‌های دوازده ذرعی کوشكانی به پادشاه هند اشاره رفته است. آنچه از قالی‌بافی جوشقان در دو سده اخیر شناخته شده، با سبکی روستایی قابل قیاس است. میمه، نصرآباد و ابوزيدآباد از مناطق بافندگی همجوار جوشقان است.
قالی‌های میمه متأثر از قالی جوشقان اما ظریف تر از آن، با رجشمار حدود ۳۳ (۵۲ در دسیمتر)، با پرز کوتاه‌تر و در ابعاد قالیچه است.
ویژگی بافت و ساختار
رنگ و رنگرزی
رنگ قالی‌های اوایل قرن اخیر همگی گیاهی بوده و ۱۲ شبد رنگی در آنها به کار رفته است. رنگرزی با روناس بسیار استادانه بوده و برای تهیه رنگ زرد از برگ مو استفاده می‌کرده‌اند و رجشمار غالب حدود ۲۵ (۴۰ در دسیمتر) بوده است.
ویژگی‌های بافت
قالی ها دو پود و دارای گره فارسی بوده‌اند. در بافت قالی‌های سال‌های اخیر، ویژگی‌های فنی یاد شده جاری است. رنگ متن اغلب قالی‌های جوشقان قرمز روناسی، کرم یا سرمه‌ای است. سایر رنگ‌ها در شبدهای مختلف با هماهنگی در کنار این سه رنگ اصلی به کار می‌رود.
طرح، نقش و نقش‌مایه
شناسایی نقشه‌های جوشقان در دامنه وسیع فرش ایران کار دشواری نیست و نشانه های خاصی در آن به چشم می‌خورد. بیشتر طرح‌های قالی جوشقان از مجموعه‌ای از نقوش گل و برگ با گل‌های افشان تشکیل شده که به طور منظم در قالب شکل لوزی ترکیب یافته و از تکرار لوزی‌هایی متشکل از نقوش مختلف با ترکیب متفاوت سامان یافته است. طرح‌ها یا به صورت لچک و ترنج است، یا ترنجی و یا تکرار ترکیبی از نقشمایه‌ها بدون لچک یا ترنج. در مواردی نیز نقش بید مجنون و گل‌های شاه‌عباسی و گونه‌ای چلیپا متشکل از چهار اسلیمی به هم پیوسته در طرح‌ها به کار رفته است. ترنج اصلی قالی جوشقان که اغلب به صورت لوزی دیده می‌شود با پیوستگی ۴ اسلیمی ساخته شده است. عامل دیگر شناسایی طرح‌های قالی های جوشقان، حاشیه آنهاست، حاشیه‌ای که در بیشتر موارد از گل‌های شاه‌عباسی بزرگ ترسیم شده با خطوط صاف و اسلیمی‌های فربه به شکل خاص ترکیب یافته است.
