فرش قفقاز
| فرش قفقاز | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام | فرش قفقاز |
| نام (En) | Caucasus Carpet, Caucasus Rug |
| نام(های) دیگر | قالی قفقاز |
| ویژگی‌های فنی | |
فرش قفقاز یا قالی قفقاز منطقه‌ای در جنوب روسیه که بین دریای خزر در شرق و دریای سیاه در غرب واقع شده است. سلسله جبال قفقاز به طور مورب از شمال غرب تا جنوب شرق کشیده شده و این منطقه را به دو نیمه تقسیم می‌کند. منطقه جنوب این سلسله جبال به نام «ماورای قفقاز» نامیده می‌شود. در این منطقه است که قالی‌بافی اصالتاً وجود داشته است. مردم قفقاز دارای ریشه‌های نژادی مختلفی هستند. قالی‌بافی توسط ساکنین ترک آذری، کرد و ارمنی صورت می‌گیرد. مسافرانی که در قرن پانزدهم میلادی (نهم هـ. ش.) به این منطقه سفر کرده‌اند به وجود قالی‌بافی در این منطقه اشاره کرده‌اند. قالی اژدها که از قرن هفدهم میلادی (یازدهم هـ. ش.) به جا مانده است به منطقه قفقاز نسبت داده می‌شود. در قرن نوزدهم میلادی (سیزدهم هـ.ش.) قالی‌بافی یک صنعت عمده روستایی به شمار می‌رفت. قالی این منطقه دارای رنگ روشن و طرح هندسی است. گره متقارن در بافت این قالی‌ها استفاده شده و رج‌شمار آن از ۲۱ برای قالی قزاق تا ۳۰ برای قالی قوبا تغییر می‌کند. جنس پرز از پشم است. تار به صورت رنگ نشده استفاده می‌شود. به جز چند مورد استثنا، تعداد پود در این قالیچه‌ها دوپود یا بیشتر می‌باشد. قالیچه‌هایی که دارای چله پنبه‌ای هستند رج‌شمار بالاتری نسبت به آن‌هایی که دارای چله پشمی هستند دارند. جریان تازه‌ای از تولید قالی توسط تعاونی‌های تولیدی در آذربایجان، داغستان و ارمنستان در عصر حاضر شکل گرفته است. طرح‌ها یا سنتی هستند یا طرح‌های جدیدی هستند که ریشه در سنت‌ها دارند. در این تولیدات، رج‌شمار بین ۲۵ تا ۳۵ متغیر است. صادرات فرش این تعاونی‌ها توسط یک شرکت روسی به نام نوواکسپرت[۱] صورت می‌گیرد. پس از صادرات، این فرش‌ها تحت عملیات شور صادراتی قرار گرفته تا رنگ آن کاهش یابد.
گلیم‌ها و پلاس‌های قفقاز معمولاً به صورت یک تکه بافته می‌شوند و در تولید آن‌ها از تکنیک بافت چاک‌دار استفاده می‌شود. ریشه آن‌ها به نحوی گره زده می‌شوند که به صورت مشبک درآیند. نقوش این بافته‌ها شامل قاب‌های هندسی شبیه به گل‌های شاه‌عباسی و یا ردیف‌هایی از نقوش هندسی کوچک‌تر هستند که مجاور یکدیگر قرار گرفته و یا در هم فرو رفته‌اند. تعداد بسیار کمی از گلیم‌ها دارای نقوش واگیره‌ای از اشکال کوچک و تکراری هندسی هستند. رنگ‌ها متضاد و روشن می‌باشند. هر چند که نام‌های تجاری مانند قوبا[۲]، شیروان[۳] و تالش[۴] برای این بافته‌ها بیشتر به گوش می‌خورند، ولی تعیین دقیق منطقه بافت این گلیم‌ها مشکل است.
مفرش و کیسه‌های سوماک به بافندگان کرد که ساکن قفقاز هستند منتسب می‌شوند، در عین حال برخی از محققین بافته‌های مشابهی را به شاهسون ایران منتسب می‌کنند. سوماک‌های بزرگ‌پارچه در سراسر قفقاز بافته می‌شدند و تعداد زیادی از آن‌ها در قوبا تولید شده بودند. طرح‌های متداول قرن نوزدهم میلادی (سیزدهم هـ.ش.) عبارت بود از قاب یا ترنجی که به صورت عمودی تکرار شده و به صورت یک در میان با دو شکل شش گوش یا گرد قرار گرفته‌اند، و سوماک اژدها که مشابه اژدهای قالی است. طرح قلاب (S) بزرگ که ساده شده نقش اژدها است در بافته‌های سوماک نیز به کار برده می‌شود.[۵]
پانویس
منابع
- بصام، جلال‌الدین. ۱۳۹۲. فرهنگ فرش دست‌باف. تهران: بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران.