روش‌های نگهداری فرش دستباف
راهنمای نگهداری فرش دستباف
اندازه فرش
پیش از خرید فرش دستباف نخستین نکته ای که باید در نظر گرفته شود اندازه فرش و محل مورد استفاده آن است. اندازه فرش نباید بزرگ تر از محل استفاده آن باشد به طوری که مجبور باشیم کناره های فرش را تا بزنیم یا اینکه در زیر کمد یا تخت یا دیگر وسایل اتاق قرار دهیم.
محل فرش
جایی که فرش روی آن پهن میشود نباید با مواد آهکی یا گچی ساخته شده باشد. کف زمین می‌باید صاف و هموار باشد. در صورت امکان زیر فرش سنگ یا سایر کفپوش‌ها مانند پارکت و سرامیک و... استفاده شود و درزهای سنگ‌ها و سرامیک‌ها کامل پر شود.
جارو زدن فرش
در صورت استفاده از جاروی دستی بهتر است در جهت خواب فرش جارو زده شود و نمدار باشد تا از بلندشدن گردوغبار جلوگیری شود. درهنگام استفاده از جاروی برقی (مکشی) نیز باید در جهت خواب فرش و به یک سمت کشیده شود و در برگشت، دسته جارو را از سطح فرش بلند کرده و دوباره کشیده شود.
محافظت از ریشه فرش
ریشه فرش تارهای آن است که خارج از سمت بافت قرار دارد و یکی از راه‌های افزایش عمر فرش جلوگیری از ریختن و خارج شدن گره‌ها است. بنابراین در ابتدا و انتهای فرش از گلیم‌باف (صوف یا کرباس‌باف) استفاده میشود.
شیرازه
شیرازه در کناره‌های فرش قرار گرفته و به نوعی هم نقش حافظتی و هم نقش تزیینی برای فرش دارد. در بعضی از بافته‌ها به دلایل مختلف شیرازه بعد از اتمام بافت به کناره فرش دوخته میشود که این دوخت باید با تراکم مناسب باشد تا فرش از جدا شدن شیرازه در امان بماند.
چرمدوزی کناره‌های فرش
در برخی از فرش‌ها کناره فرش به سمت پشت آن لول میشود برای اصلاح آن یا برای جلوگیری از فرسایش در فرش‌های بسیار نازک یا جلوگیری از لیز خوردن آن‌ها، همچنین برای پوشاندن محل میخ‌ها یا چنگک‌های مربوط به دارکشی و نیز محافظت از شیرازه که به صورت منفصل دوخته شده، معمولا اقدام به چرمدوزی در کناره‌های طولی فرش می‌کنند.
شرایط جوری محیط پیرامون فرش
رطوبت زیاد باعث رشد موجودات ذره‌بینی به‌ویژه انواع قارچ‌ها و کپک‌ها در فرش دستباف میشود. رشد این حشرات مضر تا حدود زیادی به رطوبت هوا و دمای آن بستگی دارد و به طور کلی رشد و نمو حشرات در آب و هوای گرم و مرطوب بیشتر از سایر شرایط آب و هوایی است. بنابراین باید از نوسانات شدید رطوبت و دما در محل نگهداری یا استفاده فرش دستباف جلوگیری شود. فرش دستباف می‌بایست از هر گونه رطوبتی مانند عرق کردن لوله‌های کف اتاق، لوله‌های رادیاتور، درزهای پنجره یا شیروانی محافظت شود.
حشرات مضر برای فرش دستباف
حشراتی که در فرش دستباف نفوذ می‌کنند بیشتر باعث تخریب الیاف پشمی می‌شوند و در درجه دوم حشراتی نیز موجب تخریب الیاف سلولزی (پنبه) می‌شوند. در این حشرات مضر و آسیب‌رسان لارو حشره بید مخرب‌ترین آن‌ها است. (حشره بالغ بید از فرش تغذیه نمی‌کند.)
حشره‌زادیی از فرش
بهترین راه برای از بین بردن بید، نظافت و تمیز کردن فرش است. استفاده از انواع جاروهای دستی، برقی و همچنین برس‌های مخصوص باعث بیرون آمدن تخم‌های بید از لابه‌لای پرزهای فرش میشود. لازم است فرش‌ها را هر از گاهی متناسب با شرایط محیطی جابه‌جا نمود و تمام سطح پشت و روی فرش را در معرض جریان هوا به ویژه نور افتاب در مدت زمان مشخص قرار داد. نور آفتاب از عوامل اصلی مبارزه با بید است. پیشنهاد میشود برای نگهداری فرش‌های بدون استفاده روی پارچه کتانی هم‌اندازه با ابعاد فرش سم پاشیده شود و سپس فرش روی پارچه پهن شود و آن را لوله کرد. با این روش هم از نفوذ حشرات جلوگیری میشود و هم نگهداری فر مطمئن‌تر است.
شست‌وشوی فرش دستباف
شست‌وشوی فرش امری است اجتناب ناپذیر، اما شست‌وشوی فرش می‌بایست به وسیله افراد متخصص با دستگاه‌های مناسب باشد. پیشنهاد میشود این فرایند در کارخانه‌های فرش‌شویی انجام پذیرد و نه در منزل. زیرا در بعضی از فرش‌ها موجب تداخل رنگی، پوسیدگی و بروز آسیب‌های جدی مانند پارگی در فرش میشود.
تمیز کردن لکه‌های متداول از روی فرش دستباف
- لکه‌برداری فرش دستباف فرآیندی تخصصی است و نیاز به تجربه، مهارت و دانش بالایی دارد. بنابراین این در مورد لکه‌های گسترده و حساس در صورت نداشتن تخصص و آگاهی به‌هیچ‌وجه وارد عمل نشوید. لکه‌های معمولی را می‌توان ظرف چند ثانیه زدود و پاک کرد. برای انجام این کار باید از یک ماده جذب‌کننده و یک حلال استفاده کرد.
- نکته؛ در هنگام پاک کردن لکه از حرکت دورانی استفاده نشود زیرا باعث گسترده شدن آن میشود.
لکه روغن خوراکی و کره
- با پارچه کتانی خشک پاکسازی انجام شود و سپس با استفاده از حلال مناسب کار تکمیل شود.
- استفاده از مخلوط تترا کلرید کربن، آب نیمه‌گرم و صابون.
- در قسمت‌های پشمی می‌توان از شامپوی بچه استفاده کرد.
- اگر لکه کهنه باشد با استفاده از پِرکُلراِتلین لکه‌برداری شود. (این محلول شبیه بنزین است، بو ندارد، خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد، از بید زدن جلوگیری می‌کند و چگالی بالایی دارد).
- استفاده از پارچه کتانی روی محل روغنی و کشیدن اتوی نیمه گرم روی پارچه.
- در بعضی مواقع پاشیدن پودرتالک روی لکه و پس از ۶ ساعت جارو کردن آن.
لکه شکلات
- ابتدا استفاده از آب گرم و پودر شوینده یا شامپوی بچه و سپس سرکه سفید و آب به نسبت ۱ به ۳.
لکه قهوه و چای
- خشک کردن جای لکه با پارچه کتانی و سپس آب گرم و شامپوی بچه.
- استفاده از آب گرم و گلسیرین (نیم ساعت بماند)، سپس شست‌وشو با آب گرم و صابون. در صورت باقی ماندن لکه از پِرکُلراِتلین استفاده شود.
لکه نوشابه
- استفاده از آب گرم و شامپوی بچه با پودر شوینده.
لکه رنگ
- برداشت اضافات رنگ با استفاده از قاشق و سپس استفاده از حلال مناسب (اناتول برای رنگ‌های جوهری، تینر فوری برای رنگ‌های روغنی، آب گرم و شامپوی بچه برای رنگ‌های حل شونده، پودر تالک برای جوهر) در صورت باقی ماندن لکه استفاده از پِرکُلراِتلین.
- لکه جوهر خودکار با استفاده از الکل ۹۶ درصد بدون مواد رنگی.
لکه آب میوه
- با آب سرد شست‌وشو انجام شود، اگر لکه پاک نشد گلسیرین چند ساعت روی لکه بماند، سپس پِرکُلراِتلین استفاده شود و پس از آن شست‌وشو با آب و شامپوی بچه انجام شود.
- قسمت‌هایی از لکه که روی بخش‌های پنبه‌ای و سفید ایجاد شده است را با دنبه یا روعن مالش داده شود. سپس با آب گرم و شامپوی بجه شسته شود. در صورت باقی ماندن لکه از آب اکسیژنه استفاده شود.
لکه توتون
نخست الکل سفید سپس آب سرد همراه با شامپوی بچه استفاده شود.
لکه خامه و بستنی
- ابتدا جای لکه مرطوب شده و سپس از آب گرم و شامپوی بچه استفاده شود.
لکه ادرار
- به علت بوی نامطبوع و وجود باکتری‌ها باید از اسپری مخصوص، روی لک ادرار استفاده شود.
لکه آدامس
- استفاده از یخ و سردکردن آدامس و سپس خرد کردن و برس زدن آن.
لکه چسب‌های شیمایی
- تا حد امکان برداشت چسب از سطح فرش با استفاده از قاشقک و نازک کردن سطح لکه. سپس استفاده از پِرکُلراِتلین یا تِربانتین.
نگارخانه
پی‌دی‌اف راهنمای نگهداری فرش دستباف
منابع
معاونت امور تحقیق و ترویج. ۱۳۹۷. راهنمای نگهداری فرش دستباف. تهران: مرکز ملی فرش ایران.