دورنگی
نوشتهٔ حمید کارگر. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: حمید کارگر. ۱۳۹۴. «دورنگی». طره؛ مجله فرش دست‌باف ایران. شماره ۱۱.| دورنگی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | دورنگی |
| نشانه‌ها | دوگانگی در رنگ فرش |
| علت‌ها | زیاد ماندن فرش روی دار، رعایت نکردن نکته‌های فنی در رنگرزی |
دورنگی یکی از عیوب و نواقص فرش است که در این عیب به‌جای آنکه خامه‌ها یک‌رنگ و یکنواخت باشند تیره و روشن می‌شوند.
تعریف
گاه در برخی از فرش‌ها می‌بینیم که رنگ بخشی از متن فرش با دیگر بخش‌‌ها متفاوت است و در آن بخش -که ممکن است کوچک و محدود باشد یا حتی نیمی از فرش را دربرگرفته باشد- طیفی دیگر از همان رنگ به کار رفته است. در این حالت فرش دچار عیب «دورنگی» شده است. در این عیب به‌جای آنکه خامه‌ها یک‌رنگ و یکنواخت باشند تیره و روشن می‌شوند. بنابراین دوگانگی در رنگ فرش نمود می‌یابد.
علل پیدایش دورنگی
پدید آمدن عیب دورنگی در فرش علل بسیاری دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:
الف. علل پیش از بافت
- رعایت نکردن استانداردها در به کارگیری الیاف می‌تواند از علل پیدایش چنین عیبی در فرش باشد. استفاده از پشم نامرغوب یا بی‌کیفیت از گوسفندانی با نژادهای متفاوت یا به کاربردن پشم جاهای مختلف بدن گوسفند می‌تواند چنین عیبی را موجب شود (پشم پشت و پهلوی گوسفند با پشم زیر شکم و دست‌وپای گوسفند که ادرارسوز شده است، قدرت رنگ پذیری متفاوتی دارند).
- رعایت نکردن نکته‌های فنی و ناآگاهی به ظرایف هنر رنگرزی از علل پیدایش دورنگی در فرش خواهد بود. مثلا به کار بردن رنگ نامرغوب، افزایش یا کاهش مدت زمان رنگرزی، درجه حرارت رنگ، میزان شست‌وشوی پشم قبل از رنگرزی برای برطرف کردن چربی الیاف، استفاده از پاتیل نامناسب (چه از نظر ظرفیت چه از لحاظ تمیز بودن یا حتی جنس ظرف که باید در برابر رنگ و دیگر مواد مصرفی در رنگرزی واکنش ندهد)، رنگرزی به دفعات با یک رنگ، کم دقتی در تطابق این رنگ‌ها و نیز خشک کردت پشم بدون زیرورو کردن آن در زیر آفتاب ازجمله این علل هستند.
- بیشتر رنگرزان سنتی فرمولی دقیق برای نسخه‌های رنگی خود ندارند و در نتیحه خامه‌های به دست آمده از دو پاتیل ممکن است دو شید رنگی مختلف داشته باشد.
ب. علل هنگام بافت
- زیاد ماندن فرش روی دار به‌ویژه اگر فرش یا خامه‌ها در معرض تور باشند. در این حالت بخش بافته شده با بخشی که بعدازآن بافته خواهد شد تفاوت رنگ خواهد داشت. بروز دورنگی در این حالت در فرش‌هایی بیشتر دیده می‌شود که هم‌زمان با بافت قیچی شده و پرزهایشان کوتاه می‌شود.
- ناآگاهی از مقدار خامه موردنیاز برای بافت یا تامین نکردن هم‌زمان خامه ممکن است در بروز این عیب موثر باشد. کم‌دقتی بافند در انتخاب خامه یک رنگ نیز در همین زمره است.
قالی‌بافان باید همه خامه مصرفی برای بافت یک نقشه را یک‌جا تهیه کنند وگرنه تهیه همان طیف رنگی در نوبت‌های بعدی بسیار دشوار خواهد بود.
ج. علل پس از بافت
- چگونگی شست‌وشوی فرش در بروز این عیب موثر است. از سویی مجاورت و تماس درازمدت با آب در فرشی که مواد اولیه مرغوبی ندارد آسیب را بیشتر می‌کند.
- چگونگی تابش نور به فرش نیز ممکن است بخشی از فرش را دچار تغییر رنگ کند. یکنواختی در استفاده از فرش و جابه‌جا نکردن آن در محیط نیز ممکن است در درازمدت چنین پیامدی داشته باشد.
نگارخانه
دورنگی
دورنگی
منابع
- کارگر، حمید. ۱۳۹۴. «دورنگی». طره؛ مجله فرش دست‌باف ایران. شماره ۱۱.