شمشیری شدن
نوشتهٔ حمید کارگر. ویراستی از این مقاله پیشتر با این شناسه نشر یافته است: حمید کارگر. ۱۳۹۲. «شمشیری شدن». طره؛ مجله فرش دست‌باف ایران. شماره ۴.| شمشیری شدن | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | شمشیری شدن |
شمشیری شدن یکی از عیوب و نواقص فرش است که در این عیب لبه‌های عرضی فرش در بالا یا پایین قوس پیدا می‌کند و انحنایی شبیه به تیغه شمشیر می‌یابد.
تعریف
وقتی لبه‌های عرضی فرش در بالا یا پایین قوس پیدا کنند و انحنایی شبیه به تیغه شمشیر بیابند، فرش دچار عیب شمشیری شده است.
گاه دیده می‌شود که رج‌های فرش در یک سطح قرار ندارند. این انحنا و ناراستی ممکن است فقط در یک بخش از فرش یا به‌تناوب در چند قسمت از عرض فرش باشد. در این حالت، محل بافته‌شده از شکل طبیعی خارج شده و عیب شمشیری‌شدن را بروز می‌دهد.
این عیب بیشتر در فرش‌هایی نمود می‌یابد که به‌هنگام بافت از زیرسازی مناسبی برخوردار نبوده و از چوب مهار استفاده نشده است یا بخش گلیم‌باف که برای نگهداری از بخش‌های گره‌دار فرش بافته می‌شود، نظم و پایداری کافی نداشته است.
علل پیدایش شمشیری شدن
مهم‌ترین علل پیدایش عیب شمشیری شدن
- قوس برداشتن سردار و زیردار؛
- شل بودن چله‌های وسط فرش نسبت به کناره‌ها یا برعکس شل بودن چله‌های کناره فرش نسبت به میانه در هنگام بافت؛
- کم دقتی در بافت گلیم ابتدایی فرش که موجب پدید آمدن ناراستی و قوس در پایین فرش می‌شود. همچنین نبود گلیم‌بافی، بیش از حد کوبیدن شانه به هنگام گلیم‌بافی یا قرار ندادن تخته یا میله مهار در زیر گلیم‌باف؛
- پر یا تنک بودن چله‌های میانه فرش نسبت به کناره‌ها که اصلاح نکردن به موقع آن باعث شمشیری شدن لبه عرضی بالای فرش می‌شود (نایکنواختی در واریز نخ‌های چله در قسمت‌های میانی و کناری فرش)؛
- مهار نشدن چله‌ها در دارهای گردان که باعث چرخش قسمتی از چله‌ها می‌شود و پیامد آن ایجاد قوس در بخشی از لبه عرضی پایین فرش خواهد بود؛
- نامتناسب بودن ضخامت خامه‌های متن یا حاشیه فرش یا رج‌شمار آن؛
- ماهر نبودن قالی‌بافانی که پای یک دار نشسته‌اند یا توان متفاوت آنان در کوبیدن دفتین بر رج‌ها.
چند پیشنهاد
برای پیشگیری از بروز این عیب موارد زیر پیشنهاد می‌شود پیش از آغاز بافت، تراکم چله‌ها در تمامی طول سردار و زیردار بررسی شود، به‌نحوی که از یکنواختی و پراکندگی یکسان برخوردار بوده و با رج‌شمار مدنظر متناسب باشند، میزان کشش چله‌ها نیز باید یکسان باشد. از شمشیرک یا تسمه زیر کار برای مهار چله‌ها استفاده شود. اگر عرض فرش زیاد است، باید دقت شود که تسمه در محل خود (لابه‌لای چله‌های زیرورو) کاملا ثابت باشد. برای ثبات آن در برخی مناطق که از دارهای چوبی استفاده می‌شود میخ‌های کوچکی را در فواصلی منظم زیر تسمه می‌کوبند. در دارهای فلزی می‌توان این مشکل را با تعبیه میخ‌هایی کوچک برطرف کرد. پیش از شروع گلیم‌بافی از بافت‌های استواری مانند زنجیره و استفاده شود تا پایداری بخش گلیم‌باف افزایش یابد. همچنین تعداد رج‌هایی که به گلیم‌باف اختصاص می‌یابد باید متناسب با عرض فرش باشد تا بتواند زیرساخت مناسبی را برای بافت ایجاد کند. در بخش گلیم‌باف کوشش شود همه قسمت‌ها یکنواخت کوبیده شوند تا سطح بافت بدون کجی و کاستی و کاملا راست باشد.
منابع
- کارگر، حمید. ۱۳۹۲. «شمشیری شدن». طره؛ مجله فرش دست‌باف ایران. شماره ۴.