قالی طالقان
نوشتهٔ محمدمهدی میرزاامینی| قالی طالقان | |
|---|---|
 طرحی از قالی طالقان - مجموعهٔ راگمن (Rugman) | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | قالی طالقان |
| نام (En) | Taleghan Rug |
| نام(های) دیگر | فرش طالقان |
| خاستگاه |
 ایران: البرز |
| رده | روستایی |
| ویژگی‌های فنی | |
| طرح‌های رایج | لچک و ترنج، هندسی |
| نقوش رایج | گل |
| رنگ‌های رایج | قرمز، سرمه‌ای، کرم |
| شیوه رنگرزی | طبیعی، شیمیایی |
| جنس پرز | پشم |
| جنس تار و پود | پنبه |
| شیوه بافت | ترکی‌باف |
| نوع گره | متقارن (ترکی) |
| رج‌شمار | ۲۱ رج (در ۷ سانت) |
قالی طالقان یا فرش طالقان از فرش های سبک روستایی است که در منطقه طالقان واقع در استان البرز در مرکز ایران بافته می شود. در این قالی از گره متقارن با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی استفاده شده است. هندسی و لچک و ترنج از طرح‌های رایج و قرمز، سرمه‌ای و کرم از رنگ‌های رایج قالی طالقان است.
تاریخچه
طالقان پهنه‌ای در شمال‌غرب تهران متشکل از چند دهکده است و عنوانی نیست که به یک نقطه خاص به عنوان شهر یا ده داده شده باشد. منطقه‌ای بر سر راه تهران به قزوین که به مجموعه ۷۴ روستا اطلاق می‌شود. این زیستگاه واقع در رشته کوه البرز به عنوان یک مرکز گردآوری و صادرات قالیهای عشایری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.[۱] طالقان از شمال به تنکابن و کلاردشت، از غرب به استان قزوین و از جنوب به شهرستان ساوجبلاغ و از شرق به شهرستان کرج متصل می‌باشد. روستاهای طالقان از شرق به غرب در امتداد رودخانه اصلی طالقان یعنی شاه‌رود قرار گرفته است. طول طالقان نزدیک به ۱۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۵ تا ۳۰ کیلومتر متغیر است.[۲]
با این حال طالقان یکی از مراکز قالی‌بافی تهران شناخته می‌شود که برخی نقش مایه‌های بومی در آن شناخته شده‌اند.[۳]
تولید قالی طالقان نه تنها برای مصارف ساکنان طالقان، بلکه به عنوان کالای تجاری در بازارهای قزوین و تهران و بازارهای جهانی عرضه می‌شده که در این منطقه علاوه بر قالی، نمد‌مالی و گلیم‌بافی نیز رواج داشته است. قالی‌بافی به صورت خانگی در طالقان رواج داشته که امروزه می‌توان با ایجاد کارگاه متمرکز قالی‌بافی و بافت طرح سنتی طالقان، هم ایجاد اشغال کرد و هم از نابودی سنت قدیمی قالی‌بافی منطقه جلوگیری کرد.[۴]
مواد اولیه
تار، پود و پرز
مواد اولیه قالیهای طالقان پنبه و پشم است. از پنبه برای چله و پود و از پشم برای خامه استفاده می‌شود. سابق پشم استفاده شده در خود منطقه تولید می‌شد که از کیفیت خوبی هم برخوردار بود ولی امروزه به علت از رونق افتادن دامپروری در منطقه تولید پشم کاهش و نقصان فراوانی یافته است که ناگزیر پنبه و پشم از خارج از طالقان برای تولید قالی وارد می‌شود.[۵]
دار در تمام روستاها عمودی است به جز روستای فشندک که دار افقی داشته‌اند؛ اما در حال حاضر اصلا به این شیوه نمی‌بافند.[۶] اخیرا دارهای چوبی تبدیل به دارهای فلزی شده است و ابعاد آن نیز تغییر کرده‌اند.[۷]
ویژگی بافت و ساختار
رنگ و رنگرزی
رنگ آبی تیره، زمینه قالیهای طالقان را در برمی‌گیرد و اغلب رنگ آبی روشن برای ایجاد تضاد (تضاد تیره و روشن در عین هماهنگی رنگ) به ویژه در خطوط پیرامونی اشکال به کار گرفته می‌شود. پله‌های متنوع رنگ‌های قرمز، سبز، زرد و مشکی از دیگر رنگ‌های مجموعه رنگی قالی طالقان است. لازم به ذکر است که این رنگ‌ها با رنگرزی طبیعی بر الیاف می‌نشینند.[۸] در قالیهای طالقان ۱۰ الی ۱۲ رنگ کاربرد بیشتری دارد که تعدادی از آن‌ها عبارتند از سرمه‌ای، آبی روشن، لاکی، خردلی، نخودی، زرد، سبز و مشکی.[۹]
نقش و نقش‌مایه
طالقان مرکز قالیهای کوچک ترنج‌دار، یا گاهی شبه ترنج است.[۱۰] طرح‌ها برگرفته از طبیعت سخت و کوهستانی، پارچه‌ها و قالیهای قدیمی‌تر است. معمولا در بافت قالی بافندگان به صورت ذهنی عمل می‌نمودند و از روی نقشه نمی‌بافتند یا از الگویی مثل پارچه و قالیهای قدیمی الهام می‌گرفتند.[۱۱]
طراحی خشن که اغلب با یک ترنج مرکزی همراه با خطوط پیرامونی دندانه‌دار، طرح قالیهای مزلقان را به یاد می‌آورد، ویژگی شاخص نقشه‌های قالی طالقان است. این نقشه‌ها بر پایه نگاره‌های شش ضلعی و هشت ضلعی و لوزی ترسیم شده‌اند.[۱۲] از نقش‌های معمول در قالی طالقان می‌توان به نقش بته‌جقه، افشان، افشان ساده، افشان دزمچی، گل عینکی، گرباچنگ و نقش لاک‌پشتی نام برد که بیشتر در حاشیه کاربرد داشت.[۱۳]
بعضی نقش‌ها اسامی بسیار جدیدی دارند مثل عینکی که به نقش دو گل در کنار یکدیگر اطلاق می‌شود این امر دو علت می‌تواند داشته باشد: اول اینکه قالی‌بافی در این ناحیه بیش از صد سال قدمت نداشته و دوم نقش از روی قالی دیگری بافته شده و نام جدیدی در محل به آن داده شده باشد.[۱۴]
ویژگی‌های بافت
قالیهای طالقان روستایی‌باف هستند و دارای سه ویژگی اندازه کوچک، بافت درشت و استفاده از نقش‌های هندسی ساده می‌باشند[۱۵] به عبارتی قالیهای طالقان ضخیم و خرسک گونه است[۱۶] و به شیوه تک پود و بر تار و پود پنبه‌ای بافته می‌شوند که دارای گره متقارن با تراکم نسبی ۱۰۲۵ گره در دسی متر مربع است[۱۷] بافت خشن و رج شمار تا حدود ۲۲ گره در ۷ سانتی متر از ویژگی‌های دیگر بافت قالی طالقان است. به طور کلی در این منطقه قالی‌هایی در اندازه کوچک تا حدود ۲/۲×۵/۱ متر بافته می‌شود.[۱۸]
اسامی ابزارها و اصطلاحات کم و بیش در همه روستاها یکسان است و معمولا پود را بدون استفاده از سیخ عبور می دهند. همچنین برای گره زدن از قلاب استفاده نمی‌کنند[۱۹] پرز ها نیز بلند قیچی زده می شود، زیرا که منطقه سردسیر است و این امر باعث ایجاد گرمای بیشتر می‌شود. از نظر ارزیابی کیفی این قالی‌ها متوسط رو به بالا می‌باشد.[۲۰]
پانویس
- ↑ صادقی، ۱۳۸۷، ۲۴
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۲
- ↑ بصام، ۱۳۸۳، ۶۷
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۲۰
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۹
- ↑ فکری نژاد، ۱۳۷، ۱۴
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۹
- ↑ صادقی، ۱۳۸۷، ۲۴
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۷
- ↑ استون، ۱۳۹۱، ۲۳۰
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۵
- ↑ صادقی، ۱۳۸۷، ۲۴
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۴
- ↑ فکری‌نژاد، ۱۳۷۷، ۱۴-۱۵
- ↑ فکری نژاد، ۱۳۷۷، ۱۴
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۹
- ↑ استون، ۱۳۹۱، ۲۳۰
- ↑ صادقی، ۱۳۸۷، ۲۴
- ↑ فکری نژاد، ۱۳۷۷، ۱۴
- ↑ اصغرپور، ۱۳۸۷، ۱۱۹
منابع
- استون، پیتر اف. ۱۳۹۱. فرهنگ‌نامه فرش شرق. ترجمه بیژن اربابی. تهران: موسسه انتشاراتی جمال هنر.
- اصغرپور، آزاده و ملیحه شرف‌الدینی. ۱۳۸۷. بررسی قالی استان تهران. پایان نامه کارشناسی، چاپ نشده موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد.
- بصام، سیدجلال‌الدین، فرجو، محمدحسین، ذریه زهرا، سیدامیراحمد. ۱۳۸۳. رویای بهشت هنر قالی بافی ایران. جلد دوم، تهران: سازمان اتکا.
- صادقی، مسعود. ۱۳۸۷. طالقان کوچک اما نام‌آور، قالی ایران، ش ۷۹.
- فكری‌نژاد، الهام، ۱۳۷۷. بررسی اجمالی قالی طالقان. معاونت پژوهشی موسسه تحقيقات قالی دست‌باف.
مطالعه بیشتر
- Medallion-Rugman Collection-WikiRug.jpg
- Geometric-Rugman Collection-WikiRug.jpg
- Boteh-Rugman Collection-WikiRug.jpg
- Afshan-Rugman Collection-WikiRug.jpg
|
جستجو برای قالی طالقان در ویکی‌پدیا. |