قالی سیرجان
قالی سیرجان یا فرش سیرجان از فرش‌های سبک روستایی است که در منطقه سیرجان واقع در استان کرمان در جنوب ایران بافته می‌شود. در این قالی از گره متقارن و نامتقارن با تار و پود پنبه‌ای و پشمی و پرز پشمی استفاده شده است. لچک و ترنج، هندسی و واگیره‌ای از طرح‌های رایج و قرمز، سرمه‌ای، آبی، کرم، سفید و صورتی از رنگ‌های رایج قالی سیرجان است.
| قالی سیرجان | |
|---|---|
 طرحی از قالی سیرجان - مجموعهٔ راگمن (Rugman) | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | قالی سیرجان |
| نام (En) | Sirjan Rug |
| نام(های) دیگر | فرش/ قالی سیرجان (قالی افشار) |
| خاستگاه |
 ایران: کرمان |
| رده | روستایی |
| ویژگی‌های فنی | |
| طرح‌های رایج | لچک و ترنج، هندسی، واگیره‌ای |
| نقوش رایج | دسته‌گل |
| رنگ‌های رایج | سفید، قرمز، قهوه‌ای، زرد،آبی، سورمه ای، مشکی، سبز و... |
| شیوه رنگرزی | طبیعی، شیمیایی |
| جنس پرز | پشم |
| جنس تار و پود | تمام پشم؛ پشم و پنبه |
| شیوه بافت | ترکی‌باف و فارسی باف |
| نوع گره | نامتقارن (فارسی)، متقارن (ترکی) |
تاریخچه
مواد اولیه
تار، پود و پرز
تار و پرز/ خامه در گذشته تمام‌پشم و در سده‌های اخیر برخی دستبافته ها، با ترکیب پشم و پنبه، بافته شده است. پود -در سده‌های اخیر، اغلب از جنس پنبه و تعدادی با پشم و در گذشته با پشم-، یکی، کلفت (ته‌پود) و دیگری، نازک (روپود) دارند. می توان گفت؛ خلق یک اثر زیبا و کاربردی و مرغوب مانند قالی یا گلیم، با ابزار و موادی چون پشم و پنبه یا تمام‌پشم به کمک ساده ترین ابزار ـ دار افقی (زمینی)، دفتین (دستک)، قلاب و کارد ـ صورت می‌گیرد. این مراحل به ترتیب شامل پشم شویی، پشم چینی، پشم ریسی، کلاف‌کردن پشم، دارکشی، چله‌کشی و ـ خلاصه ـ بافت دستبافته و بریدن قالی یا گلیم از روی دار و کزدادن ـ برای گلیم در صورت نیاز ـ و شتسشو و پرداخت آن می‌شود. معمولاً این روند به‌دست افراد یک خانواده، در همین منطقه، صورت می‌گیرد، اگرچه امروزه اغلب مراحل آن به‌صورت گروهی سامان داده می‌شود.
ویژگی بافت و ساختار
رنگ و رنگرزی
دستبافته منطقه سیرجان همانند مناطق همجوار، با تنوع رنگی مختلف، درگذشته با رنگزا های گياهی و بومی منطقه كرمان مانند پوست گردو (طیف های قهوه ای)، پوست انار (طیف زرد و نخودی)، كاه كوهی و جاشیر (رنگ های زرد و طلايی)، برگ مو كه در اصطلاح بومی منطقه به برگ رز شناخته می شود (رنگ زرد مایل به سبز)، روناس/ رُناس ( طیف قرمز مایل به زرد و لاکی روناسی)، گلرنگ (زرد مایل به قرمز)، اسپرک (طیف رنگ زرد)، زارچ كوهی نوعی زرشک (رنگ های قرمز کمرنگ)، برگ بنه و کاه کوهی (رنگ های قهوه ای و خاکستری)، نیل (طیف آبی روشن تا آبی تیره و سورمه ای و سبز)، و بوته محلی به نام «تربيت» (برای طیف رنگ‌های زرد) و از مواد رنگزای حيوانی مانند قرمزدانه (رنگ های صورتی روشن تا ارغوانی و بنفش)، و با دندانه‌هايی چون زاج سفيد جهت افزايش زمان جذب و ثبات رنگ‌ها بر روی الياف پشمی بهره می‌گرفتن ؛ اما برهه ای از زمان، با ورود رنگ‌های شيميايی به پروسه رنگرزی هنر بافندگی، تا حد زيادی رنگرزی اين منطقه دچار تحول شد و استفاده از رنگ‌های شيميايی در كنار رنگ‌های گياهی و حیوانی رونق گرفت و در نتيجه به مرور زمان باعث كاهش كيفيت رنگ برخی فرش‌ها مورد استفاده شد. اما در دهه اخیر، اغلب گلیم و گلیم فرش های بافته شده در این منطقه، به صورت کاملاً طبیعی تولید شده اند و این روند ادامه دارد.