قالی سیرجان
| قالی سیرجان | |
|---|---|
 طرحی از قالی سیرجان - مجموعهٔ راگمن (Rugman) | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | قالی سیرجان |
| نام (En) | Sirjan Rug |
| نام(های) دیگر | فرش/ قالی سیرجان (قالی افشار) |
| خاستگاه |
 ایران: کرمان |
| رده | روستایی |
| ویژگی‌های فنی | |
| طرح‌های رایج | لچک و ترنج، هندسی، واگیره‌ای |
| نقوش رایج | دسته‌گل |
| رنگ‌های رایج | سفید، قرمز، قهوه‌ای، زرد،آبی، سورمه ای، مشکی، سبز و... |
| شیوه رنگرزی | طبیعی، شیمیایی |
| جنس پرز | پشم |
| جنس تار و پود | تمام پشم؛ پشم و پنبه |
| شیوه بافت | ترکی‌باف و فارسی باف |
| نوع گره | نامتقارن (فارسی)، متقارن (ترکی) |
قالی سیرجان یا فرش سیرجان از فرش‌های سبک روستایی است که در منطقه سیرجان واقع در استان کرمان در جنوب ایران بافته می‌شود. در این قالی از گره متقارن و نامتقارن با تار و پود پنبه‌ای و پشمی و پرز پشمی استفاده شده است. لچک و ترنج، هندسی و واگیره‌ای از طرح‌های رایج و قرمز، سرمه‌ای، آبی، کرم، سفید و صورتی از رنگ‌های رایج قالی سیرجان است.
تاریخچه
مواد اولیه
تار، پود و پرز
تار و پرز/ خامه در گذشته تمام‌پشم و در سده‌های اخیر برخی دستبافته ها، با ترکیب پشم و پنبه، بافته شده است. پود -در سده‌های اخیر، اغلب از جنس پنبه و تعدادی با پشم و در گذشته با پشم-، یکی، کلفت (ته‌پود) و دیگری، نازک (روپود) دارند. می توان گفت؛ خلق یک اثر زیبا و کاربردی و مرغوب مانند قالی یا گلیم، با ابزار و موادی چون پشم و پنبه یا تمام‌پشم به کمک ساده ترین ابزار ـ دار افقی (زمینی)، دفتین (دستک)، قلاب و کارد ـ صورت می‌گیرد. این مراحل به ترتیب شامل پشم شویی، پشم چینی، پشم ریسی، کلاف‌کردن پشم، دارکشی، چله‌کشی و ـ خلاصه ـ بافت دستبافته و بریدن قالی یا گلیم از روی دار و کزدادن ـ برای گلیم در صورت نیاز ـ و شتسشو و پرداخت آن می‌شود. معمولاً این روند به‌دست افراد یک خانواده، در همین منطقه، صورت می‌گیرد، اگرچه امروزه اغلب مراحل آن به‌صورت گروهی سامان داده می‌شود.
ویژگی بافت و ساختار
رنگ و رنگرزی
دستبافته منطقه سیرجان همانند مناطق همجوار، با تنوع رنگی مختلف، درگذشته با رنگزا های گياهی و بومی منطقه كرمان مانند پوست گردو (طیف های قهوه ای)، پوست انار (طیف زرد و نخودی)، كاه كوهی و جاشیر (رنگ های زرد و طلايی)، برگ مو كه در اصطلاح بومی منطقه به برگ رز شناخته می شود (رنگ زرد مایل به سبز)، روناس/ رُناس ( طیف قرمز مایل به زرد و لاکی روناسی)، گلرنگ (زرد مایل به قرمز)، اسپرک (طیف رنگ زرد)، زارچ كوهی نوعی زرشک (رنگ های قرمز کمرنگ)، برگ بنه و کاه کوهی (رنگ های قهوه ای و خاکستری)، نیل (طیف آبی روشن تا آبی تیره و سورمه ای و سبز)، و بوته محلی به نام «تربيت» (برای طیف رنگ‌های زرد) و از مواد رنگزای حيوانی مانند قرمزدانه (رنگ های صورتی روشن تا ارغوانی و بنفش)، و با دندانه‌هايی چون زاج سفيد جهت افزايش زمان جذب و ثبات رنگ‌ها بر روی الياف پشمی بهره می‌گرفتن ؛ اما برهه ای از زمان، با ورود رنگ‌های شيميايی به پروسه رنگرزی هنر بافندگی، تا حد زيادی رنگرزی اين منطقه دچار تحول شد و استفاده از رنگ‌های شيميايی در كنار رنگ‌های گياهی و حیوانی رونق گرفت و در نتيجه به مرور زمان باعث كاهش كيفيت رنگ برخی فرش‌ها مورد استفاده شد. اما در دهه اخیر، اغلب گلیم و گلیم فرش های بافته شده در این منطقه، به صورت کاملاً طبیعی تولید شده اند و این روند ادامه دارد.